2011 umhverfisvoktun

Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Samantekt
Árið 2011 var fimmta árið sem vöktun umhverfis fór fram frá því álverið tók til starfa. Fylgst var
með loftgæðum, vatnsgæðum og gróðri.
Loftgæði
Fjallað er um niðurstöður mælinga í fjórum mælistöðvum á Reyðarfirði fyrir árið 2011.
Veðurgögn
Meðalhiti allra mælistöðva var 4,5°C og meðalvindhraði 3,3 m/s en mældust 4,1°C og 4,0 m/s
árið 2010. Sem fyrr eru austan- og vestanáttir ríkjandi á svæðinu.
Svifryk
Svifryk mælist lítið eitt lægra á öllum vöktunarstöðvum miðað við árið 2010. Meðaltal ársins var
6,6 µg/m3 samanborið við 7,3 µg/m3 árið áður. Engin sólarhringsgildi hafa mælst nálægt
heilsuverndarmörkum (50 µg/m3).
Brennisteinstvíoxíð
Ársmeðaltöl hafa lækkað á öllum vöktunarstöðvum og voru á bilinu 0,6 til 1,0 µg/m3.
Ársmeðaltal allra stöðva var 2,6 µg/m3 samanborið við 3,6 μg/m3 árið áður og hæsta einstaka
mæling var 173 µg/m3 á stöð 2 í júlí. Hæsta klukkustundarmeðaltal var 125,4 µg/m3 á stöð 3 í
janúar (heilsuverndarmörk eru 350 µg/m3) og hæsta dagsmeðaltal var á stöð 2 í nóvember 29,0
µg/m3 (gróðurverndarmörk eru 50 µg/m3).
Flúor
Ársmeðaltöl fyrir flúoríð í lofti hafa lækkað á stöðvum 2 og 3, voru svipuð á stöð 1 en hafa
hækkað á stöð 4 miðað við árið 2010. Heildarmeðaltal ársins var 0,21 µg/m3 samanborið við
0,23 µg/m3 árið áður. Hafa þarf í huga að bilanir í stöðvunum voru talsvert tíðar á tímabilinu.
Flúor í ryki í lofti var mældur í svifrykssíum og voru litlar breytingar á milli áranna 2010 og 2011.
Heildarmeðaltal var 0,05 μg/m3 samanborið við 0,07 μg/m3 árið áður.
PAH–16 í svifrykssíum.
PAH-16 mældist nokkuð lægra á síðasta ári en á árinu þar á undan, ef horft er til
heildarmeðaltala, sem var 0,11 ng/m3 í stað 0,17 ng/m3 árið 2010.
Efnainnihald í úrkomu
Lækkun mældist á sýrustigi (pH) í úrkomu á öllum stöðvum og ársmeðaltöl mælast á bilinu 3,97
til 4,72. Brennisteinn í úrkomu lækkar á stöðvum 1 og 3, hækkar lítillega í stöð 2 og var
óbreyttur á stöð 4. Heildarmeðaltal allra stöðva var óbreytt frá fyrra ári.
Flúor í úrkomu hækkar á öllum stöðvum nema stöð 2 og var heildarmeðaltal lítið eitt hærra en á
fyrra ári.
Gróður og vatn
Gerð er grein fyrir gagnaöflun og niðurstöðum mælinga í gróðri og vatni árið 2011 og þær bornar
saman við fyrri ár.
Styrkur flúoríðs í berjum, rabarbara og kartöflum var lágur og undir viðmiðunarmörkum.
Meðaltalsgildi flúoríðs í grasi utan þynningarsvæðis var undir viðmiðum fyrir grasbíta og lítil
hætta á að búfénaður verði fyrir skaða. Áhrif flúoríðs á hreindýr eru talin lítil sem engin.
Sýnilegar skemmdir á gróðri í Reyðarfirði eru litlar. Styrkur flúors í gróðri var lægri í sýnum
ársins 2011 en 2010. Styrkur flúoríðs í gróðri var breytilegur eftir tegundum innan sömu svæða
og verður ekki skýrður öðruvísi en með samspili margra ólíkra þátta, s.s. upptöku og losun ólíkra
tegunda, veðurfari og tímasetningu söfnunar.
Styrkur blýs og kadmíums var yfir
viðmiðunargildum fyrir grænmeti í nokkrum sýnum af rabarbarastilkum. Styrkur þungmálma í
gróðri virðist vera tilviljunarkenndur og ekki hægt að tengja við rekstur álversins. Engar
vísbendingar eru um að álver hafi neikvæð áhrif á vöxt stafafuru í Reyðarfirði.
i
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Breyting á ársmeðaltali sýrustigs í yfirborðsvatni og drykkjarvatni var ekki greinanlegt á milli
áranna 2010 og 2011. Ársmeðaltal flúoríðs og súlfats í vatnsýnum var einnig óbreytt frá árinu
2010. Engar marktækar breytingar mældust á styrk alkalíða í yfirborðsvatni en hins vegar
mældist marktækur munur á styrk alkalíða í drykkjarvatni.
Styrkur PAH-efna var undir greiningarmörkum í vatni árið 2011.
ii
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Efnisyfirlit
Samantekt ...................................................................................................................... i
Efnisyfirlit ..................................................................................................................... iii
Yfirlit yfir myndir .......................................................................................................... iv
Yfirlit yfir töflur ............................................................................................................ vi
1
Inngangur ......................................................................................................... 9
2
Aðferðir ........................................................................................................... 10
3
Loftgæði .......................................................................................................... 12
3.1
Veðurgögn .........................................................................................................12
3.2
Svifryk ...............................................................................................................14
3.3
Brennisteinstvíoxíð ..............................................................................................15
3.4
3.4.1
Flúoríð í lofti .......................................................................................................16
Flúormælingar ....................................................................................................17
3.5
Flúoríð í ryki .......................................................................................................17
3.6
PAH í svifrykssíum...............................................................................................19
3.7
Efnainnihald úrkomu............................................................................................20
4
Gróður............................................................................................................. 22
4.1
Flúoríð í gróðri ....................................................................................................22
4.2
Flúoríð og búpeningur ..........................................................................................22
5
Gróðursýni ...................................................................................................... 24
5.1
Söfnunaraðferðir og meðhöndlun sýna ...................................................................24
5.2
Úrvinnsla og aðferðir ...........................................................................................24
6
Efnagreiningar á gróðri ................................................................................... 26
6.1
Gras ..................................................................................................................26
6.2
Mosi ..................................................................................................................30
6.3
Bláberjalyng .......................................................................................................35
6.4
Reyniviður..........................................................................................................38
6.5
Barrnálar ...........................................................................................................40
6.6
Bláber og krækiber ..............................................................................................42
6.7
6.7.1
6.7.2
Rabarbari ...........................................................................................................43
Flúoríð ...............................................................................................................44
Þungmálmar .......................................................................................................45
6.8
6.8.1
6.8.2
Kartöflur og grænkál ...........................................................................................47
Flúoríð ...............................................................................................................47
Þungmálmar .......................................................................................................47
7
Vetrarhey ........................................................................................................ 49
8
Vatn ................................................................................................................ 50
8.1
8.1.1
8.1.2
8.1.3
8.1.4
Efnamælingar á vatni ..........................................................................................50
Sýrustig (pH) í vatni ............................................................................................50
Flúoríð í vatnssýnum ...........................................................................................51
PAH í vatnssýnum ...............................................................................................52
Aðrar greiningar á vatnssýnum .............................................................................52
9
Sjónrænt mat á heilbrigði gróðurs .................................................................. 53
9.1
Inngangur ..........................................................................................................53
9.2
Sjaldgæfar tegundir ............................................................................................53
9.3
Garðaplöntur og tré .............................................................................................54
9.4
Villtur gróður á 30 rannsóknarstöðvum ..................................................................55
iii
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
10
Trjámælingar .................................................................................................. 57
11
Fléttureitir á steinum og klöppum ................................................................... 60
12
Helstu niðurstöður .......................................................................................... 61
12.1
Loftgæði ............................................................................................................61
12.2
Flúoríð ...............................................................................................................61
12.3
Áhrif styrks flúoríðs á grasbíta ..............................................................................62
12.4
Styrkur flúoríðs í gróðri var lægri árið 2011 en 2010 ...............................................62
12.5
Þungmálmar .......................................................................................................62
12.6
Vatn ..................................................................................................................63
13
Lokaorð ........................................................................................................... 64
14
Heimildir ......................................................................................................... 65
Viðaukar ...................................................................................................................... 67
Yfirlit yfir myndir
MYND 2-1
STAÐSETNING VEÐUR- OG LOFTMÆLINGASTÖÐVA. SVARTIR ÞRÍHYRNINGAR SÝNA
MÆLISTÖÐVAR FYRIR VEÐUR OG LOFTGÆÐI EN GULIR SJÁLFVIRKAR VEÐURSTÖÐVAR
MYND 3-1
MYND 3-2
MYND 3-3
MYND 3-4
MYND 3-5
MYND 3-6
MYND 3-7
MYND 3-8
MYND 3-9
MYND 3-10
MYND 3-11
MYND 5-1
MYND 6-1
MYND 6-2
MYND 6-3
MYND 6-4
MYND 6-5
MYND 6-6
MYND 6-7
MYND 6-8
MYND 6-9
MYND 6-10
VEÐURSTOFU ÍSLANDS. ............................................................................ 11
VINDRÓS FYRIR STÖÐ 1. ........................................................................... 12
VINDRÓS FYRIR STÖÐ 2. ........................................................................... 12
VINDRÓS FYRIR STÖÐ 3. ........................................................................... 13
VINDRÓS FYRIR STÖÐ 4. ........................................................................... 13
SVIFRYK (µG/M3). .................................................................................. 14
BRENNISTEINSTVÍOXÍÐ Í LOFTI (µG/M3). ........................................................ 15
FLÚORÍÐ Í LOFTI (µG/M3). ......................................................................... 17
FLÚORÍÐ Í SVIFRYKSSÍUM (µG/M3). ............................................................... 18
PAH–16 Í SVIFRYKSÍUM (NG/M3). ............................................................... 19
SÝRUSTIG, ÁRSMEÐALTÖL. ......................................................................... 20
FLÚORÍÐ Í ÚRKOMU (MG/L). ....................................................................... 21
YFIRLITSKORT SEM SÝNIR STAÐSETNINGU ALLRA SÝNATÖKUSTAÐA Í REYÐARFIRÐI
(©LANDMÆLINGAR ÍSLANDS, LEYFI NR. L05040009). ....................................... 24
MEÐALTALSGILDI FLÚORÍÐS Í GRASSÝNUM (ÁSAMT STAÐALSKEKKJU) ÁRIN 2004 TIL 2011 Í
REYÐARFIRÐI. GÖGN ERU BYGGÐ Á 180 SÝNUM ÁRIN 2007-2011 EN 30 SÝNUM ÁRIN
2004 OG 2005. .................................................................................... 26
MEÐALTALSGILDI ALLRA GRASSÝNA (ÁSAMT STAÐALSKEKKJU) EFTIR SÝNATÖKUTÍMABILUM
ÁRIN 2004-2011. GÖGN ERU BYGGÐ Á 180 SÝNUM ÁRIN 2007-2011 EN 30 SÝNUM ÁRIN
2004 OG 2005. .................................................................................... 26
SÝNATÖKUSTAÐIR GRASS Í REYÐARFIRÐI OG MEÐALTALSGILDI FLÚORÍÐS SUMARIÐ 2011 (Á
VAXTARTÍMA). (©LANDMÆLINGAR ÍSLANDS, LEYFI NR. L05040009). ..................... 27
SÝNATÖKUSTÖÐUM GRASS VAR SKIPT Í FJÖGUR SVÆÐI (©LANDMÆLINGAR ÍSLANDS, LEYFI
NR. L05040009). ................................................................................. 28
MEÐALTALSGILDI FLÚORÍÐS Í GRASI SUMARIÐ 2011, SKIPT UPP EFTIR SVÆÐUM. .......... 28
MEÐALTALSGILDI FLÚORÍÐS Í GRASI Á ÖLLUM SÝNATÖKUSTÖÐUM SUMRIN 2004-2011. .. 29
SÝNATÖKUSTAÐIR MOSA Í REYÐARFIRÐI OG STYRKUR FLÚORÍÐS Í JÚLÍ 2011
(©LANDMÆLINGAR ÍSLANDS, LEYFI NR. L05040009). ....................................... 30
MEÐALTALSGILDI FLÚORÍÐS Í MOSA (ÁSAMT STAÐALSKEKKJU) ÁRIN 2004 TIL 2011 Í
REYÐARFIRÐI. GÖGNIN ERU BYGGÐ Á 30 SÝNUM ÁR HVERT.................................... 30
FLÚORÍÐ Í MOSA Á 30 SÝNATÖKUSTÖÐUM Í REYÐARFIRÐI SUMRIN 2004-2011. EITT SÝNI
VAR TEKIÐ Á ÁRI (N=1). ........................................................................... 31
DREIFINGARMYNSTUR FLÚORÍÐS Í MOSA FRÁ ÁRINU 2004 (BAKGRUNNSGILDI) TIL ÁRSINS
2011. ÁTTIR A - AUSTUR, V-VESTUR OG S-SUÐUR OG FJARLÆGÐ FRÁ STROMPI ÁLVERS.
FJÖLDI SÝNA ER GEFINN UPP Í SVIGA. EINNIG ER SÝND STAÐALSKEKKJA MEÐALTALANNA. . 32
iv
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
MYND 6-11
MYND 6-12
MYND 6-13
MYND 6-14
MYND 6-15
MYND 6-16
MYND 6-17
MYND 6-18
MYND 6-19
MYND 6-20
MYND 6-21
MYND 6-22
MYND 6-23
MYND 6-24
MYND 6-25
MYND 6-26
MYND 6-27
MYND 6-28
MYND 6-29
MYND 6-30
MYND 6-31
MYND 6-32
SÝNATÖKUSTAÐIR FLÉTTA Í REYÐARFIRÐI OG STYRKUR FLÚORÍÐS Í JÚLÍ 2011
(©LANDMÆLINGAR ÍSLANDS, LEYFI NR. L05040009). ....................................... 32
MEÐALTALSGILDI FLÚORÍÐS Í FLÉTTUSÝNUM (ÁSAMT STAÐALSKEKKJU) ÁRIN 2004 TIL 2011
Í REYÐARFIRÐI. GÖGNIN ERU BYGGÐ Á 28-30 SÝNUM ÁR HVERT. ............................ 33
FLÚORÍÐ Í FLÉTTUM Á 30 SÝNATÖKUSTÖÐUM Í REYÐARFIRÐI SUMRIN 2004-2011. EITT
SÝNI VAR TEKIÐ Á ÁRI (N=1).* ENGIN SÝNI VORU TEKIN Á SÝNATÖKUSTÖÐUM L9 OG L20
ÁRIN 2009-2011. ................................................................................. 34
DREIFINGAMYNSTUR FLÚORÍÐS Í FLÉTTUM FRÁ ÁRINU 2004 (BAKGRUNNSGILDI) TIL ÁRSINS
2011. ÁTTIR A -AUSTUR, V-VESTUR OG S-SUÐUR OG FJARLÆGÐ FRÁ STROMPI ÁLVERS.
FJÖLDI SÝNA ER GEFINN UPP Í SVIGA. EINNIG ER SÝND STAÐALSKEKKJA MEÐALTALANNA. . 35
SÝNATÖKUSTAÐIR BLÁBERJALYNGS Í REYÐARFIRÐI OG STYRKUR FLÚORÍÐS Í JÚLÍ 2011
(©LANDMÆLINGAR ÍSLANDS, LEYFI NR. L05040009). ....................................... 35
MEÐALTALSGILDI FLÚORÍÐS Í BLÁBERJALYNGI (ÁSAMT STAÐALSKEKKJU) ÁRIN 2004 TIL
2011 Í REYÐARFIRÐI. GÖGNIN ERU BYGGÐ Á 30 SÝNUM ÁR HVERT. ......................... 36
FLÚORÍÐ Í BLÁBERJALYNGI Á 30 SÝNATÖKUSTÖÐUM Í REYÐARFIRÐI SUMRIN 2004-2011.
EITT SÝNI VAR TEKIÐ Á ÁRI (N=1)................................................................ 37
DREIFINGARMYNSTUR FLÚORÍÐS Í BLÁBERJALAUFUM FRÁ ÁRINU 2004 (BAKGRUNNSGILDI)
TIL ÁRSINS 2011. ÁTTIR A -AUSTUR, V-VESTUR OG S-SUÐUR OG FJARLÆGÐ FRÁ STROMPI
ÁLVERS. FJÖLDI SÝNA ER GEFINN UPP Í SVIGA. EINNIG ER SÝND STAÐALSKEKKJA
MEÐALTALANNA. ..................................................................................... 38
SÝNATÖKUSTAÐIR Á LAUFBLÖÐUM REYNITRJÁA Í REYÐARFIRÐI OG STYRKUR FLÚORÍÐS Í
ÁGÚST 2011 (©LANDMÆLINGAR ÍSLANDS, LEYFI NR. L05040009). ....................... 38
MEÐALTALSGILDI FLÚORÍÐS Í LAUFBLÖÐUM REYNITRJÁA (ÁSAMT STAÐALSKEKKJU) ÁRIN
2004 TIL 2011 Í REYÐARFIRÐI. GÖGNIN ERU BYGGÐ Á 10 SÝNUM ÁRIN 2004-2009, EN 9
SÝNUM ÁRIÐ 2010 OG 2011. ..................................................................... 39
FLÚORÍÐ Í LAUFUM REYNITRJÁA Á 9-10 SÝNATÖKUSTÖÐUM Í REYÐARFIRÐI SUMRIN 20042011. EITT SÝNI VAR TEKIÐ Á ÁRI (N=1).* ENGIN SÝNI VORU TEKIN Á SÝNATÖKUSTAÐ BL4
ÁRIN 2010 OG 2011. .............................................................................. 39
SÝNATÖKUSTAÐIR BARRNÁLA Í REYÐARFIRÐI OG STYRKUR FLÚORÍÐS Í NÝVÖXNUM
BARRNÁLUM Í SEPTEMBER 2011 (©LANDMÆLINGAR ÍSLANDS, LEYFI NR. L05040009). . 40
SÝNATÖKUSTAÐIR BARRNÁLA Í REYÐARFIRÐI OG STYRKUR FLÚORÍÐS Í BARRNÁLUM FRÁ
FYRRA ÁRI (2010), SAFNAÐ Í SEPTEMBER 2011 (©LANDMÆLINGAR ÍSLANDS, LEYFI NR.
L05040009). ...................................................................................... 40
MEÐALTALSGILDI FLÚORÍÐS Í BARRNÁLUM (ÁSAMT STAÐALSKEKKJU) ÁRIN 2004 TIL 2011 Í
REYÐARFIRÐI. GÖGNIN ERU BYGGÐ Á 10 SÝNUM ÁRIN 2004-2009, EN 9 SÝNUM ÁRIÐ
2010 OG 2011. .................................................................................... 41
FLÚORÍÐ Í BARRNÁLUM FYRRA ÁRS Á 9-10 SÝNATÖKUSTÖÐUM Í REYÐARFIRÐI SUMRIN 2004
TIL 2011. EITT SÝNI VAR TEKIÐ Á ÁRI (N=1. ENGIN SÝNI VORU TEKIN Á SÝNATÖKUSTAÐ
CP10 SUMARIÐ 2010 OG 2011. ................................................................. 41
FLÚORÍÐ Í NÝVÖXNUM BARRNÁLUM Á 9-10 SÝNATÖKUSTÖÐUM Í REYÐARFIRÐI SUMRIN
2004-2011. EITT SÝNI VAR TEKIÐ Á ÁRI (N=1). ENGIN SÝNI VORU TEKIN Á
SÝNATÖKUSTAÐ CN10 SUMARIÐ 2011. ......................................................... 42
FLÚORÍÐ Í KRÆKIBERJUM Á 5 SÝNATÖKUSTÖÐUM Í REYÐARFIRÐI SUMRIN 2006-2011. EITT
SÝNI VAR TEKIÐ Á ÁRI (N=1). ..................................................................... 42
FLÚORÍÐ Í BLÁBERJUM Á 5 SÝNATÖKUSTÖÐUM Í REYÐARFIRÐI SUMRIN 2006-2011. EITT
SÝNI VAR TEKIÐ Á ÁRI (N=1). ..................................................................... 43
SÝNATÖKUSTAÐIR RABARBARA Í REYÐARFIRÐI OG MEÐALTALSGILDI FLÚORÍÐS Í
RABARBARABLÖÐUM SUMARIÐ 2011 (©LANDMÆLINGAR ÍSLANDS, LEYFI NR. L05040009).
........................................................................................................ 43
MEÐALTALSGILDI FLÚORÍÐS Í RABARBARA ÁRIN 2004 TIL 2011 Í REYÐARFIRÐI. GÖGN ERU
BYGGÐ Á 96 SÝNUM Í SEX SÝNATÖKUFERÐUM ÁRIN 2007-2011 EN 10 SÝNUM ÁRIN 2004
OG 2005. ............................................................................................ 44
STYRKUR FLÚORÍÐS Í BLÖÐUM RABARBARA Á 8 SÝNATÖKUSTÖÐUM Í SEX SÝNATÖKUFERÐUM
SUMARIÐ 2011. .................................................................................... 44
MEÐALTALSGILDI FLÚORÍÐS Í STILKUM OG BLÖÐUM RABARBARA Á ÁTTA SÖFNUNARSTÖÐUM
SUMRIN 2004-2011. .............................................................................. 45
v
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
MYND 6-33
MYND 8-2
MYND 8-3
MYND 8-4
MYND 8-5
MYND 9-1
MYND 9-2
MYND 9-3
MYND 9-4
MYND 9-5
MYND 10-1
MYND 10-2
MYND 11-1
STYRKUR FLÚORÍÐS Í KARTÖFLUM OG KARTÖFLUGRÖSUM Á ÞREMUR SÖFNUNARSTÖÐUM
SUMRIN 2004 OG 2011 EN TVEIMUR SÖFNUNARSTÖÐUM 2007-2010. ..................... 47
ÁRSMEÐALTAL SÝRUSTIGS (PH) ÚR FJÓRUM ÁM Í REYÐARFIRÐI FRÁ ÁRUNUM 2004
(BAKGRUNNSGILD) TIL ÁRSINS 2011. ........................................................... 50
ÁRSMEÐALTAL SÝRUSTIGS (PH) Í DRYKKJARVATNI Í REYÐARFIRÐI OG ESKIFIRÐI FRÁ ÁRUNUM
2004 (BAKGRUNNSGILDI) TIL ÁRSINS 2011. ................................................... 51
ÁRSMEÐALTAL FLÚORÍÐS (MG/L) Í ÁRVATNI Í REYÐARFIRÐI FRÁ ÁRINU 2004
(BAKGRUNNSGILDI) TIL ÁRSINS 2011. .......................................................... 51
ÁRSMEÐALTAL FLÚORÍÐS (MG/L) Í DRYKKJARVATNI Á ESKIFIRÐI OG REYÐARFIRÐI FRÁ ÁRINU
2004 (BAKGRUNNSGILDI) TIL ÁRSINS 2011. ................................................... 52
SAMSETT MYND. GILJAFLÆKJA (EFST TIL VINSTRI), STÓRIBURKNI (NEÐST TIL VINSTRI),
ARONSVÖNDUR (FYRIR MIÐJU) OG ÞYRNIRÓS (HÆGRA MEGIN) SUMARIÐ 2011. ............ 54
MÖGULEGAR FLÚORSKEMMDIR Í GRÓÐRI FYRIR OFAN ÁLVER OG Á FRAMNESI Í REYÐARFIRÐI
SUMARIÐ 2011. BIRKI (UPPI TIL VINSTRI), ÖSP (UPPI TIL HÆGRI), VÍÐIR (NIÐRI T.V.) OG
SIGURSKÚFUR (NIÐRI T.H.). ....................................................................... 55
SKEMMDIR Á SMÁBLÖÐUM REYNITRJÁA SÁUST VIÐ TEIGAGERÐI. .............................. 55
RANNSÓKNASTÖÐVAR Í REYÐARFIRÐI. SÝNILEGAR SKEMMDIR Á GRÓÐRI SEM LÍKTUST
FLÚORSKEMMDUM SÁUST Á 5 STÖÐVUM SUMARIÐ 2011 (©LANDMÆLINGAR ÍSLANDS, LEYFI
NR. L05040009). ................................................................................. 56
FLÚOR-LÍKAR SKEMMDIR Á BLÁBERJALYNGI Í RANNSÓKNARREIT Í REYÐARFIRÐI. ............ 56
STAÐSETNING 10 TRJÁMÆLIREITA Í REYÐARFIRÐI OG TEGUNDIR TRJÁA SEM FINNAST Í ÞEIM.
KORTLAGNING TRJÁRÆKTARREITA VAR GERÐ AF SKÓGRÆKTARFÉLAGI ÍSLANDS
(©LANDMÆLINGAR ÍSLANDS, LEYFI NR. L05040009). ....................................... 57
MEÐAL ÁRSVÖXTUR FURU (P. CONTORTA) Í 9 TRJÁMÆLINGARREITUM Í REYÐARFIRÐI FRÁ
ÁRINU 2003-2011. TRJÁMÆLINGARREITUR NR. 10 ER EKKI MEÐ. ........................... 59
FLÉTTUREITUR Í REYÐARFIRÐI 2011. ............................................................ 60
Yfirlit yfir töflur
TAFLA 2-1
TAFLA 3-1
TAFLA 3-2
TAFLA 3-4
TAFLA 3-4
TAFLA 3-6
TAFLA 3-7
TAFLA 3-8
TAFLA 6-1
TAFLA 6-2
TAFLA 6-3
TAFLA 6-4
TAFLA 6-5
TAFLA 8-1
TAFLA 10-1
YFIRLIT YFIR MÆLIÞÆTTI Í UMHVERFISVÖKTUN. ................................................. 10
SVIFRYK (µG/M3). .................................................................................. 14
BRENNISTEINSTVÍOXÍÐ Í LOFTI (µG/M3). ........................................................ 15
FLÚORÍÐ Í LOFTI (µG/M3). ......................................................................... 16
FLÚORÍÐ Í SVIFRYKSSÍUM (µG/M3). ............................................................... 18
PAH - 16 Í SVIFRYKSSÍUM (NG/M3). ............................................................. 19
EFNAINNIHALD OG SÝRUSTIG (PH) Í ÚRKOMU, ÁRSMEÐALTÖL. ................................ 20
FLÚORÍÐ Í ÚRKOMU (MG/L) ........................................................................ 21
STYRKUR ÞUNGMÁLMA Í RABARBARABLÖÐUM ÁRIN 2010 OG 2011, HLUTFALLSLEG BREYTING
OG NIÐURSTÖÐUR TÖLFRÆÐIGREININGA Á BREYTINGUM MILLI ÁRANNA 2010 OG 2011.
ÁRSMEÐALTÖL BYGGJA Á ÞEIM FJÖLDA SÝNA SEM ERU YFIR GREININGARVIÐMIÐUM. ........ 45
STYRKUR ÞUNGMÁLMA Í RABARBARASTILKUM ÁRIN 2010 OG 2011, HLUTFALLSLEG BREYTING
OG NIÐURSTÖÐUR TÖLFRÆÐIGREININGA Á BREYTINGUM MILLI ÁRANNA 2010 OG 2011.
ÁRSMEÐALTÖL BYGGJA Á ÞEIM FJÖLDA SÝNA SEM ERU YFIR GREININGARVIÐMIÐUM. ........ 46
ÁRSMEÐALTAL ÞUNGMÁLMA Í RABARBARASTILKUM OG BLÖÐUM ÁRIN 2004, 2008, 2009
2010 OG 2011. MEÐALTALSGILDI BYGGJA Á ÞEIM FJÖLDA SÝNA SEM ERU YFIR
GREININGARVIÐMIÐUM. ............................................................................ 46
STYRKUR ÞUNGMÁLMA Í KARTÖFLUM OG KARTÖFLUGRÖSUM ÁRIN 2010 OG 2011 OG
HLUTFALLSLEG BREYTING MILLI ÁRANNA. ......................................................... 48
ÁRSMEÐALTAL ÞUNGMÁLMA Í KARTÖFLUM OG KARTÖFLUGRÖSUM ÁRIN 2004, 2009, 2010
OG 2011. MEÐALTALSGILDI BYGGJA Á ÞEIM FJÖLDA SÝNA SEM ERU YFIR
GREININGARVIÐMIÐUM. ÁRIN 2009 OG 2010 ERU SÝNIN TVÖ EN ÁRIÐ 2011 ERU ÞAU ÞRJÚ.
49
PAH-16 (ΜG/L) Í VATNSSÝNUM FRÁ ÁRUNUM 2006 TIL 2011. .............................. 52
MEÐALVÖXTUR VAXTARSPROTA (CM) Á STAFAFURU FRÁ ÁRINU 2003-2011 Í TÍU
TRJÁRÆKTARREITUM Í REYÐARFIRÐI. STAÐALSKEKKJA MEÐALTALANNA (SE) SEGIR TIL UM
BREYTILEIKA Í VEXTI FYRIR HVERJA STAÐSETNINGU. ............................................ 58
vi
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
TAFLA 10-2
ÁRSVÖXTUR FURU (CM) Í 10 MÆLIREITUM Í REYÐARFIRÐI TÍMABILIN 2003-2011, 20032007 (5 ÁR FYRIR GANGSETNINGU) OG 2008-2011 (4 ÁR EFTIR GANGSETNINGU) ÁSAMT
HLUTFALLSLEGRI (%) BREYTINGU Á VEXTI FYRIR OG EFTIR GANGSETNINGU ÁLVERS. ....... 59
vii
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
1
Inngangur
Álframleiðsla Alcoa Fjarðaáls hófst í apríl á árinu 2007, og voru ker ræst í áföngum, en frá og
með apríl 2008 var álverið komið í fulla framleiðslu, allt að 346.000 tonn/ári. Í lok nóvember
2010 tók í gildi nýtt starfsleyfi og frá því ári hefur álverið leyfi til álframleiðslu á allt að 360.000
tonnum/ári.
Í starfsleyfi Alcoa Fjarðaáls sf., kemur fram að rekstraraðili skuli standa fyrir vöktun á helstu
umhverfisþáttum í nágrenni álversins. Slíkar mælingar skuli gerðar samkvæmt áætlun sem
rekstraraðili leggur fram og Umhverfisstofnun samþykkir. Í vöktunaráætlun fyrir álverið er sett
fram áætlun um þær athuganir sem gera á og talið upp þar sem við á, hvaða þættir verða
mældir, tíðni sýnatöku og sýnastærðir, staðsetningar sýnatökustöðva og mælistöðva og hvaða
aðilar framkvæma vöktunina. Ný vöktunaráætlun var gerð árið 2011 og verður unnið eftir þeirri
áætlun fram til ársins 2020.
Árið 2011 er fimmta árið sem mælingar fara fram frá því að álverið hóf starfsemi sína. Fyrir
gangsetningu fóru fram mælingar á umhverfisþáttum sem nýtast til að lýsa grunnástandi
svæðisins (Guðrún Á. Jónsdóttir o.fl., 2005) sem hægt verður að bera saman við
vöktunarmælingar í framtíðinni og þannig meta umhverfisáhrif álversins.
Umsjón umhverfisvöktunar er í höndum HRV ehf. en veðurmælingar og mælingar á loftgæðum
voru í höndum Rannsóknarþjónustunnar Sýni og Eurofins DE auk efnamælinga á vatni og gróðri.
Niðurstöður mælinga á flúoríðum í lofti koma frá Nýsköpunarmiðstöð Íslands – NMÍ.
Náttúrustofa Austurlands (NA) sér um vöktun á gróðri í samvinnu við Dr. Alan Davison auk þess
að safna vatni og gróðursýnum til efnagreininga. Skýrsla þessi byggir á sérfræðiskýrslum frá
Rannsóknarþjónustunni Sýni (Snorri Þórisson, 2011) og Náttúrustofu Austurlands (Alan W.
Davison, Erlín Jóhannsdóttir og Kristín Ágústsdóttir, 2011).
9
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
2
Aðferðir
Í töflu 2-1 er gefið yfirlit yfir alla mæliþætti umhverfisvöktunarinnar. Vind- og veðurgögnum (10
mín. meðaltöl) er safnað á öllum stöðvum.
Tafla 2-1
Yfirlit yfir mæliþætti í umhverfisvöktun.
Veður
Vindátt,
Loft og regn
Vatn
Brennisteinstvíoxíð
(SO2) í lofti.
Sýrustig
Vindhraði,
Hitastig,
Loftkennt flúoríð (F).
Rakastig
Svifryk.
Súlfat (SO42-)
Úrkomumagn
Flúoríð í ryki.
Þungmálmar
Sýrustig og PAH-16 í
ryki.
PAH-16 í yfirborðsvatni.
Flúoríð (F-)
Leiðni
-
Flúoríð (F ), súlfat
(SO42-) og PAH-16 í
regnvatni.
Gróður
Flúoríð í mosa, fléttum og
bláberjalaufum
Flúoríð í rabarbara,
grænmeti, reynilaufum og
barrnálum
Flúoríð í grasi og heyi
Sjónrænt mat á gróðri til
að leita ummerkja um
skemmdir eða aðrar
vefjabreytingar,
ljósmyndir teknar.
Ljósmyndir teknar af
fléttum á klettum og
klöppum á fyrirfram
völdum stöðum.
Stafafurur í lundi vestan
álvers skoðaðar með tilliti
til ástands og vöxtur
mældur.
Fylgst með sjaldgæfum
plöntum.
Umhverfisvöktun ársins 2011 var með svipuðum hætti og fyrri ár. Helsta breytingin á
vöktunaráætlun Alcoa Fjarðaáls er sú að sýnatöku á snjó var hætt á árinu (Alcoa Fjarðaál, 2011).
Nokkrar breytingar urðu einnig á efnagreiningum í sýnum af grasi, furunálum, laufum reynitrjáa
og rabarbara. Hætt var að mæla nitur og brennistein í grasi árlega. Þess í stað verður það gert á
fimm ára fresti, næst árið 2015. Hætt var að mæla þungmálma í furunálum en verður haldið
áfram einu sinni á ári í rabarbara og kartöflum (Alcoa Fjarðaál, 2011).
10
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Mynd 2-1
Staðsetning veður- og loftmælingastöðva. Svartir þríhyrningar sýna mælistöðvar fyrir veður
og loftgæði en gulir sjálfvirkar veðurstöðvar Veðurstofu Íslands.
Sjálfvirkar veður og loftmælingastöðvar eru á fjórum stöðum í Reyðarfirði (sjá Mynd 2-1 ).
mælistöðvar sem um ræðir eru:
•
Stöð 1, á Hjallaleiru sunnan og vestan við Reyðarfjörð gegnt gámastöð.
•
Stöð 2, á gamla urðunarstaðnum við Ljósá milli Búðareyrar og Sómastaða.
•
Stöð 3, á Hólmum um 1 km austan við bæjarhúsin.
•
Stöð 4 er á Holtastaðaeyri sunnan fjarðarins gegnt Sómastöðum.
Þær
Upplýsingar um sjálfvirkar mælingar á flúori og brennisteinstvíoxíði má finna í handbókum með
mælitækjum. Um mælingar á svifryki má finna upplýsingar í fyrri skýrslum um sama efni.
Mæliaðferð samkvæmt skýrslum Eurofins DE eru fyrir PAH-16 í síum DIN ISO 13 887: 1995-06,
flúoríð samkvæmt analog DIN 38 405-D4-1: 1995-07, súlfat í úrkomu samkvæmt DIN EN ISO
10304-1 og flúoríð samkvæmt DIN 38405-D4.
Varðandi aðferðir við gróðurmælingar, söfnun og greiningar á gróðursýnum, vatnssýnum og
skoðun gróðurs er vísað á Guðrún Á. Jónsdóttir o.fl. (2005).
11
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
3
Loftgæði
Niðurstöður sjálfvirkra mælinga á vöktunarstöðvunum eru teknar saman í Viðauka A, hluta 1 og
efnagreininga í síum og úrkomu í hluta 2. Í Viðauka A, hluta 3 eru birtar mælingar fyrir PAH–16
og flúoríð í svifrykssíum fyrir allar stöðvarnar árið 2011.
3.1
Veðurgögn
Af gögnum í Viðauka A, hluta 1 má sjá að meðalhiti ársins 2011 var 4,5°C og meðalvindhraði 3,3
m/s en mældust 4,1°C og 4,0 m/s árið 2010.
Á myndum 3-1 til 3-4 eru vindrósir fyrir allar stöðvarnar. Sem fyrr eru austan- og vestanáttir
ráðandi og vindrósir eru í megindráttum mjög svipaðar fyrir allar stöðvarnar.
0
337,5
30
22,5
25
315
45
20
15
10
292,5
67,5
Wind dir frequency %
5
0
270
90
-5
247,5
112,5
225
Wind speed average
directional m/s
Wind temp average
directional °C
135
202,5
157,5
180
Mynd 3-1
Vindrós fyrir stöð 1.
0
337,5
30
22,5
25
315
45
20
15
10
292,5
67,5
Wind dir frequency %
5
Wind speed average
directional m/s
0
270
90
-5
247,5
Wind temp average
directional °C
112,5
225
135
202,5
157,5
180
Mynd 3-2
Vindrós fyrir stöð 2.
12
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
0
337,5
30
22,5
25
315
45
20
15
10
292,5
67,5
Wind dir frequency %
5
0
270
90
-5
Wind speed average
directional m/s
Wind temp average
directional °C
247,5
112,5
225
135
202,5
157,5
180
Mynd 3-3
Vindrós fyrir stöð 3.
0
337,5
30
22,5
25
315
45
20
15
Wind dir frequency %
10
292,5
67,5
5
0
270
90
-5
Wind speed average
directional m/s
Wind temp average
directional °C
247,5
112,5
225
135
202,5
157,5
180
Mynd 3-4
Vindrós fyrir stöð 4.
13
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
3.2
Svifryk
Svifryki er safnað á síur (PM10 Hi-vol) í 24 klst. á sex daga fresti.
samanborið við árið 2011 og meðaltöl mánaða ársins má sjá í töflu 3-1.
Tafla 3-1
Ársmeðaltöl fyrri ára
Svifryk (µg/m3).
Ár
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Stöð 1
13,3
13,7
17,8
9,4
7,1
6,7
6,2
Stöð 2
10,5
8,6
8,2
8,8
7,4
7,4
6,7
Stöð 3
10,5
8,0
8,3
11,9
8,9
7,7
6,8
Stöð 4
2011
Jan
Feb
Mar
Apr
Maí
Jún
Júl
Ágú
Sep
Okt
Nóv
Des
* ES = ekkert
6,3
9,8
6,9
8,6
6,4
3,8
6,9
3,8
6,8
6,5
5,4
3,3
sýni.
5,7
7,8
6,9
7,5
6,2
5,2
7,8
5,3
10,2
7,3
6,3
4,0
3,7
10,1
7,4
8,1
6,8
4,6
7,6
4,9
9,6
8,5
6,1
4,0
ES*
ES
ES
ES
5,5
9,5
7,1
4,3
7,5
6,8
7,5
4,6
11,8
8,8
6,4
7,3
6,6
Svifryk mælist lægra árið 2011 en á fyrra ári en meðaltal allra stöðva á árinu er 6,6 µg/m3
samanborið við 7,3 µg/m3 árið 2010.
12,0
Svikfryk (µg/m3)
10,0
8,0
Stöð 1
Stöð2
6,0
Stöð3
4,0
Stöð 4
2,0
0,0
Jan Feb Mar Apr Maí Jún Júl Ágú Sep Okt Nóv Des
Mynd 3-5
Svifryk (µg/m3).
Ekki er að sjá mikinn mun á milli stöðva. Mánaðarmeðaltöl svifryks sveiflast á bilinu 4 til 10
µg/m3 yfir árið. Þegar tekið er mið af heilsuverndarmörkum (50 μg/m3) kemur fram að engin
sólarhringsgildi hafa mælst nálægt þeim mörkum.
14
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
3.3
Brennisteinstvíoxíð
Í Tafla 3-2
Tafla 3-2
koma fram árs- og mánaðarmeðaltöl brennisteinstvíoxíðs í lofti.
Brennisteinstvíoxíð í lofti (µg/m3).
Ár
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Stöð 1
0,32
0,55
0,89
2,06
2,18
3,50
2,36
Stöð2
0,23
0,29
2,49
2,99
3,29
4,85
4,20
Stöð3
0,33
0,21
1,32
2,22
2,72
4,02
2,93
Stöð 4
2011
Jan
Feb
Mar
Apr
Maí
Jún
Júl
Ágú
Sep
Okt
Nóv
Des
1,57
2,27
1,80
1,93
2,40
1,37
3,50
2,92
3,36
1,70
2,99
2,46
6,58
3,42
2,95
3,57
2,76
1,96
7,21
5,41
4,39
2,81
6,04
3,35
4,84
3,27
4,29
1,75
0,93
0,92
2,81
2,80
2,58
4,01
2,99
3,96
1,16
0,66
0,93
0,54
0,60
0,46
1,42
1,81
1,15
0,94
1,43
1,38
0,31
0,91
1,32
2,09
1,04
Ársmeðaltöl hafa lækkað á öllum stöðvum um á bilinu 0,6 til 1,1 µg/m3.
Á Mynd 3-6 má sjá mánaðarmeðaltöl allra stöðva. Sjá má að meðaltölin sveiflast frá 0,5 til 7,6
µg/m3 þar sem meðaltal allra stöðva yfir árið er 3,6 miðað við 2,4 µg/m3 árið 2010.
8
7
Brennisteinstvíoxíð
(µg/m3)
6
5
Stöð 1
Stöð2
4
Stöð3
3
Stöð 4
2
1
0
Jan Feb Mar Apr Maí Jún Júl Ágú Sep Okt Nóv Des
Mynd 3-6
Brennisteinstvíoxíð í lofti (µg/m3).
15
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Í viðauka A, hluta 4 má sjá samantekt á hágildum allra stöðva í hverjum mánuði yfir árið 2011.
Hæsta einstök mæling (10 mín. meðaltal) er 173 µg/m3 á stöð 2 í júlí. Hæsta klukkustundar
meðaltal er 125,4 µg/m3 á stöð 3 í janúar en heilsuverndarmörk eru 350 µg/m3. Hæsta
sólarhringsmeðaltal er 29,0 µg/m3 á stöð 2 í nóvember en gróðurverndarmörk eru 50 µg/m3.
3.4
Flúoríð í lofti
Í Tafla 3-3 má sjá árs- og mánaðarmeðaltöl flúoríðs í lofti mælt í sjálfvirkum stöðvum.
Greiningarmörk mælanna eru 0,09 µg/m3. Niðurstöður mælinga á flúoríðum í lofti koma frá
Nýsköpunarmiðstöð Íslands (NMÍ). Vegna tíðra bilana í mælistöðvum og hárra greiningarmarka
hafa niðurstöður úr mælum verið yfirfarnar og leiðréttar m.t.t. þess af NMÍ. Nánar er fjallað um
ástæður þessarar leiðréttingar í kafla 3.4.1.
Tafla 3-3
Flúoríð í lofti (µg/m3).
Ár
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Stöð 1
≤ 0,09
≤ 0,09
≤ 0,09
0,1
≤ 0,09
0,18
0,16
Stöð2
≤ 0,09
≤ 0,09
≤ 0,09
0,13
0,16
0,36
0,24
Stöð3
≤ 0,09
≤ 0,09
≤ 0,09
0,09
0,11
0,25
0,28
Stöð 4
2011
Jan
Feb
Mar
Apr
Maí
Jún
Júl
Ágú
Sep
Okt
Nóv
Des
0,28
0,12
0,10
0,10
0,16
0,11
0,14
0,20
0,14
0,15
0,14
0,28
0,14
0,22
0,17
0,30
0,23
0,22
0,50
0,24
0,19
0,15
0,36
0,19
0,33
0,18
0,33
0,27
0,24
0,31
0,44
0,35
0,27
0,10
0,34
0,16
0,12
0,13
0,20
0,10
0,10
0,10
0,09
0,14
0,12
0,14
0,25
0,18
≤ 0,09
≤ 0,09
0,13
0,13
0,14
Ársmeðaltal hefur lækkað á stöð 2 en er svipað á stöðvum 1, 3 og 4 miðað við árið 2010.
Heildarmeðaltal allra stöðva á árinu er 0,21 µg/m3 samanborið við 0,23 µg/m3 árið áður. Hafa
þarf í huga að bilanir í stöðvunum voru mjög tíðar og illmögulegt í mörgum tilfellum að greina há
gildi sem raunveruleg eða tengd bilunum. Mynd 3-7 sýnir niðurstöður einstakra mánaða.
16
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Mynd 3-7
Flúoríð í lofti (µg/m3).
Sjá má að mánaðargildi sveiflast allt upp í 0,5 µg/m3. Sólarhringsmeðaltöl fóru þrisvar sinnum
yfir viðmiðunarmörk (25 µg/m3), á stöð 1 í febrúar og október og á stöð 4 í nóvember.
3.4.1
Flúormælingar
Frá því mælingar á flúoríðum hófust í fjórum mælistöðvum í Reyðarfirði hefur verið notast við
sjálfvirka TessCom mæla. Reynslan af þeim mælingum hefur ekki verið góð, bilanir hafa verið
tíðar og erfitt að greina hvort mjög há gildi tengist bilunum eða ekki. Mælarnir kvarða sig á
hverju kvöldi og sýna mun hærri gildi en raun er fyrstu 2-4 tímana eftir kvörðun. Einnig eru
greiningarmörk mælanna há eða 0,09 µg/m3, sem hefur nokkur áhrif á meðaltöl þegar
flúorstyrkur er langtímum saman undir því gildi.
Vegna þessa voru sumarið 2011 (júní til september) gerðar tilraunir með mælingar á flúoríð með
síum og þær svo bornar saman við mælingar úr TessCom mælunum. Niðurstaðan var sú að
mælingar með TessCom mælunum voru heldur hærri. Í þeim samanburði kom fram að þrjú
atriði gera það að verkum að meðalmæligildi frá TessCom mælunum eru of há: Þeir eru of lengi
að jafna sig eftir kvörðun niður á grunnlínu, óvissa í kvörðun er nokkur, og uppgjöf lægsta gildis
0,09 µg/m3 veldur jákvæðri skekkju til lengdar.
Í ljósi þessara niðurstaðna voru mælingar á styrk flúoríðs frá mælistöðvunum leiðréttar.
3.5
Flúoríð í ryki
Tafla 3-4 sýnir niðurstöður mælinga á flúoríð í ryki. Mælt er í einni síu á mánuði þar sem ryki
hefur verið safnað yfir 6 daga.
17
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Tafla 3-4
Flúoríð í svifrykssíum (µg/m3).
Ár
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Stöð 1
≤ 0,01
≤ 0,01
0,04
0,05
0,04
0,03
Stöð2
≤ 0,01
0,02
0,1
0,09
0,11
0,08
Stöð3
≤ 0,01
0,02
0,09
0,08
0,08
0,07
Stöð 4
≤ 0,01
≤ 0,01
0,02
0,04
0,04
0,02
2011
Jan
Feb
Mar
Apr
Maí
Jún
Júl
Ágú
Sep
Okt
Nóv
Des
* ES = ekkert
ES*
0,02
0,03
0,02
0,04
0,01
0,04
0,01
0,05
0,04
0,02
0,04
sýni.
0,17
0,03
0,05
0,05
0,05
0,01
0,11
0,05
0,31
0,06
0,05
ES
0,23
0,04
0,02
0,06
0,06
0,02
0,02
0,05
0,02
0,13
0,07
0,06
ES
ES
ES
ES
0,05
0,01
0,03
0,02
0,01
0,02
0,02
0,03
Sjá má að litlar breytingar verða á flúoríð í ryki milli ára en þó lækka öll ársmeðaltöl lítillega.
Ekki er hægt að sjá neina samsvörun milli hárra gilda í lofti og mælinga í síum.
0,35
0,30
Flúor
(µn/m3)
0,25
Stöð 1
0,20
Stöð2
0,15
Stöð3
Stöð 4
0,10
0,05
0,00
Jan Feb Mar Apr Maí Jún Júl Ágú Sep Okt Nóv Des
Mynd 3-8
Flúoríð í svifrykssíum (µg/m3).
Mælingar sýna hæstu gildi í stöðvum 2 og 3 en þó eru flestar mánaðarmeðaltöl undir eða um 0,1
µg/m3.
18
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
3.6
PAH í svifrykssíum
Sextán vokvetniskolefni eða PAH-16 (polyaromatic hydrocarbon) voru mæld mánaðarlega í
ryksíum. Niðurstöður einstakra mánaða og undanfarinna ára má sjá í Tafla 3-5 .
Tafla 3-5
PAH - 16 í svifrykssíum (ng/m3).
Ár
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Stöð 1
0,09
0,36
0,09
0,06
0,20
0,17
Stöð2
0,04
0,17
0,05
0,09
0,11
0,08
Stöð3
0,09
0,14
0,04
0,07
0,16
0,12
Stöð 4
0,12
0,33
0,04
0,07
0,23
0,05
2011
Jan
Feb
Mar
Apr
Maí
Jún
Júl
Ágú
Sep
Okt
Nóv
Des
0,65
0,22
GE
0,15
0,07
0,00
0,02
0,04
0,01
0,07
0,79
0,01
0,23
0,19
0,02
0,11
0,05
0,01
0,01
0,03
GE
0,01
0,32
0,02
ES**
0,28
0,13
0,27
0,09
GE
0,00
0,05
0,02
0,01
0,40
0,06
ES
ES
ES
ES
0,12
GE
GE
0,06
GE
0,01
0,12
0,04
* 0,01 eru greiningarmörk. Í meðaltali sett sem 0,01.
** ES = ekkert sýni.
*** GE = undir greiningarmörkum
PAH-16 mælist að meðaltali lægra í öllum stöðvum en árið 2010 og heildarmeðaltal stöðvanna er
0,11 ng/m3 miðað við 0,17 ng/m3 árið 2010.
0,9
0,8
0,7
PAH - 16
(ng/m3)
0,6
Stöð 1
0,5
Stöð2
0,4
Stöð3
0,3
Stöð 4
0,2
0,1
0,0
Jan Feb Mar Apr Maí Jún Júl Ágú Sep Okt Nóv Des
Mynd 3-9
PAH–16 í svifryksíum (ng/m3).
19
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Á Mynd 3-9 má sjá nokkuð miklar sveiflur í gildum á PAH-16 þar sem hæstu gildin greinast í stöð
1 í janúar og nóvember.
3.7
Efnainnihald úrkomu
Í Tafla 3-6
Tafla 3-6
má sjá ársmeðaltöl fyrir efnainnihald úrkomu, pH, flúoríð (F-) og Súlfat (SO4).
Efnainnihald og sýrustig (pH) í úrkomu, ársmeðaltöl.
Ár
Stöð 1
Stöð 2
Stöð 3
Stöð 4
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
5,59
5,47
5,31
5,19
4,87
4,57
4,34
5,49
5,17
4,94
4,83
4,57
4,26
3,97
5,36
5,48
5,49
5,23
5,24
4,84
4,72
5,21
5,05
5,02
4,69
4,43
Flúoríð
(mg/l)
2006
2007
2008
2009
2010
2011
0,01
0,03
0,12
0,40
0,23
0,34
0,07
0,07
0,32
0,53
0,65
0,50
0,01
0,17
0,11
0,26
0,18
0,32
0,00
0,02
0,10
0,10
0,07
0,10
Súlfat-S
(mg/l)
2006
2007
2008
2009
2010
2011
0,39
0,43
0,59
0,54
0,84
0,67
0,41
0,45
0,72
0,64
0,91
1,22
0,43
1,89
0,71
0,59
0,76
0,59
0,39
0,49
0,78
0,45
0,50
0,50
pH
Á Mynd 3-10 má sjá að sýrustig (pH) hefur lækkað á milli ára í öllum stöðvum og hefur lækkun
verið viðvarandi frá byrjun mælinga.
PH í úrkomu, ársmeðaltöl 2005-2011
6
5,5
pH
5
Stöð 1
Stöð 2
4,5
Stöð 3
4
Stöð 4
3,5
3
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Mynd 3-10 Sýrustig, ársmeðaltöl.
20
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Tafla 3-7
Tafla 3-7
sýnir þróun flúoríðs í regnvatni frá árinu 2006 og mánaðargildi fyrir árið 2011.
Flúoríð í úrkomu (mg/l)
Ár
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Stöð 1
0,01
0,033
0,12
0,40
0,23
0,34
Stöð2
0,07
0,069
0,32
0,53
0,65
0,50
Stöð3
0,009
0,17
0,11
0,26
0,18
0,32
Stöð 4
0,004
0,019
0,10
0,10
0,07
0,10
2011
Jan
Feb
Mar
Apr
Maí
Jún
Júl
Ágú
Sep
Okt
Nóv
Des
0,06
0,09
0,09
ES
0,43
0,14
0,31
1,98
0,21
0,13
0,17
< 0,10*
0,76
0,5
0,24
ES
1,15
0,30
0,79
0,28
0,35
0,28
0,44
0,42
ES
ES
ES
ES
ES
ES
< 0,10*
0,84
< 0,10*
0,12
0,62
0,11
0,10
0,06
< 0,05*
ES
0,06
< 0,05*
< 0,10*
0,35
< 0,10*
< 0,05*
< 0,10*
< 0,10*
* Undir greiningarmörkum. Sett sem 0,05 eða 0,1 í meðaltali.
** ES = ekkert sýni.
Flúoríð hækkar í öllum stöðvum nema stöð 2 og er heildarmeðaltal allra stöðva lítið eitt hærra en
á fyrra ári. Ekki bárust sýni í apríl og engin sýni úr stöð 3 frá janúar til júní vegna bilunar. Á
Mynd 3-11 má sjá flúoríð í úrkomu á árinu 2011.
2,50
Flúor
(mg/L)
2,00
Stöð 1
1,50
Stöð2
Stöð3
1,00
Stöð 4
0,50
0,00
Jan Feb Mar Apr Maí Jún Júl Ágú Sep Okt Nóv Des
Mynd 3-11 Flúoríð í úrkomu (mg/L).
Nokkrar sveiflur má sjá í mælingum á milli mánaða og eins milli stöðva. Ekki er hægt að sjá
samsvörun við flúoríð í ryki eða lofti.
Ekki er hægt að greina marktæka breytingu á súlfati milli ára og er heildarmeðaltal allra stöðva
0,74 mg/l samanborið við 0,75 mg/l árið áður.
21
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
4
Gróður
4.1
Flúoríð í gróðri
Í þeim rannsóknum sem hér er gerð grein fyrir er lögð áhersla á mælingar og vöktun á flúoríði í
gróðri. Flúoríð er talið ein skaðlegasta lofttegundin frá álverum fyrir gróður (Weinstein, 1983).
Flúoríð sem berst út í andrúmsloftið þynnist eftir því sem fjarlægð frá uppruna eykst. Dreifing og
þynning er þó háð veðurfari og umhverfisaðstæðum hverju sinni.
Þannig getur hvass vindur aukið þynningu loftborins flúoríðs hratt á meðan sólríkir og lygnir
dagar geta valdið því að plöntur verða fyrir miklum staðbundnum mengunaráhrifum í skamman
tíma (Weinstein og Davison, 2004).
Plöntur verða fyrir áhrifum af breytilegu magni flúoríðs í tíma og rúmi. Flúoríð (á formi gass og
ryks) sest á yfirborð gróðurs í umhverfinu. Það veldur alla jafna ekki eituráhrifum í plöntum fyrr
en það berst í innri vefi plöntunnar í gegnum loftaugu á laufblöðum sem stjórna loftskiptum. Inni
í plöntunni leysist flúoríðið upp í vatni og ferðast með því að jöðrum laufblaðanna. Þar safnast
flúoríðið fyrir. Þetta veldur miklum breytileika í styrk flúoríðs innan eins laufblaðs og skýrir
sýnileg einkenni flúorskemmda í gróðri (Weinstein og Davison, 2004).
Upptaka flúoríðs er háð því hversu stór loftgötin eru og hversu mikið þau eru opin. Loftgötin
opnast og lokast við breytingar á dagsbirtu, hita- og rakastigi. Veðurfar getur því haft mikil áhrif
á hversu mikið magn flúoríðs berst inn í plöntur. Þá er breytilegt eftir tegundum hversu stór
götin eru og hvernig þau opnast. Ólíkar tegundir geta því vaxið á sama stað og ein tegund sýnir
mikil einkenni flúorskemmda á meðan önnur sýnir engin (Weinstein og Davison, 2004).
Einstaka tegundir eru viðkvæmar fyrir flúoríði. T.d. er það þekkt erlendis að ýmsar furutegundir
eru viðkvæmari fyrir flúoríð en aðrar tegundir gróðurs. Mjög breytilegt getur verið eftir svæðum
hversu viðkvæmar einstaka tegundir eru. Ekki er nógu vel þekkt hvaða tegundir eru viðkvæmar
við íslenskar aðstæður, en almennt má áætla að um 5% þeirra tegunda er vaxa á afmörkuðu
svæði séu viðkvæmar fyrir flúoríði (Weinstein og Davison, 2004).
Rannsóknir sem gerðar voru í tengslum við norsk álver hafa sýnt að samspil mengunar og
umhverfis- og erfðaþátta getur haft áhrif á þol sömu tegundar. Þannig getur frostþol plantna
minnkað á menguðum svæðum vegna breytinga í vaxtaferli sem leiðir til gróðurskemmda á birki
og reyni við uppsöfnun 100 μg/g af flúoríð í laufblöðum (Vike, 1999).
Flúoríð flyst ekki milli plöntuhluta að neinu marki og er upptaka flúoríðs úr jarðvegi lítil. Nokkrar
tegundir eru þó þekktar fyrir að geta tekið upp mikið magn flúoríðs úr jarðvegi, jafnvel þó
styrkur sé lágur. Sú best þekkta er líklegast te, en algengar tegundir tes innihalda frá 70-350
μg/g í þurrvigt. Íslenskur rabarbari virðist líka safna flúoríði í blöð úr jarðvegi (Davison &
Weinstein, 2006).
Styrkur flúoríðs í blöðum virðist aukast eftir því sem líður á vaxtartíma plöntunnar. Þegar haustar
visna laufin. Við það flyst flúoríðið í jarðveginn þar sem það binst áli og kalsíum (Weinstein og
Davison, 2004).
Styrkur flúoríðs í gróðri vegna upptöku frá jarðvegi og ryki í ómenguðu umhverfi er minni en 5
μg/g af flúoríði í þurrvigt fyrir flestar tegundir. Einhverjar tegundir, hlutfallslega fáar þó, mælast
með bakgrunnsgildi allt að 20 μg/g flúoríð í þurrvigt (Weinstein og Davison, 2004, Náttúrustofa
Austurlands 2005).
Þó að styrkur flúoríðs í andrúmslofti og í blöðum plantna sé hár þá innihalda ávextir, fræ og
rætur mjög lág gildi flúoríðs og því óhætt að borða þá (Weinstein og Davison, 2004). Niðurstöður
rannsókna í Reyðarfirði undanfarin ár styðja það þar sem styrkur flúoríðs í bláberjalyngi hefur
mælst hár, en styrkur flúoríðs í berjum er alla jafna minni en 5 μg/g (Náttúrustofa Austurlands
2011, 2010 og 2009).
4.2
Flúoríð og búpeningur
Flúoríð veldur eitrun í búpeningi ef það fer yfir ákveðin mörk í fóðri. Hættan á flúoreitrun er
breytileg eftir aldri og tegund dýra. Nautgripir og sauðfé eru t.d. talin viðkvæmari en hross. Þá er
talið að flúorþol sé breytilegt eftir einstaklingum (Sigurður Sigurðsson, ekkert ártal).
Staðlar í Bandaríkjunum miða við eftirfarandi mörk í fóðri til að vernda búfénað fyrir flúoreitrun
(Weinstein og Davison 2004):
22
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
•
Meðaltalsstyrkur flúoríðs fyrir 12 mánaða tímabil má ekki fara yfir 40 μg/g.
•
Meðaltalsstyrkur flúoríðs fyrir 2 mánaða tímabil má ekki fara yfir 60 μg/g.
•
Meðaltalsstyrkur flúoríðs fyrir 1 mánaða tímabil má ekki fara yfir 80 μg/g.
Í umfjöllun um áhrif eldgosa á dýr (Sigurður Sigursson, ekkert ártal) segir að ef innihald í fóðri
sé 40-60 μg/g að staðaldri taki 2-3 ár að framkalla langvinna eitrun og veikindi hjá nautgripum,
en að sauðfé þoli meira. Nefnd eru í greininni viðmiðunarmörkin 25-30 μg/g fyrir nautgripi, en
70-100 μg/g fyrir sauðfé.
23
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
5
Gróðursýni
Við vöktun gróðurs eru reglulega tekin sýni af ólíkum tegundum gróðurs, grasi, háplöntum, mosa
og fléttum, lauftrjám og barrnálum, auk berja og grænmetis til neyslu. Í öllum sýnum er
mældur styrkur flúors en í sumum tegundum er einnig mældur styrkur brennisteins,
köfnunarefnis, þungmálma, o.fl. Niðurstöður efnagreininga fyrir öll árin sem vöktunin nær yfir
hafa verið bornar saman og greint hvort um sé að ræða marktækar breytingar eftir að álverið
tók til starfa.
5.1
Söfnunaraðferðir og meðhöndlun sýna
Sýnataka ársins og fjöldi sýna var með sama hætti og fyrri ár (Mynd 5-1). Gerð var grein fyrir
sýnatökuaðferðum og meðferð sýna í skýrslu Náttúrustofu Austurlands frá 2005 þar sem fjallað
var um grunnvöktun í Reyðarfirði (Guðrún Á. Jónsdóttir o.fl. 2005).
Mynd 5-1
5.2
Yfirlitskort sem sýnir staðsetningu allra sýnatökustaða í Reyðarfirði (©Landmælingar Íslands,
leyfi nr. L05040009).
Úrvinnsla og aðferðir
Lögð var áhersla á að bera saman niðurstöður mælinga ársins 2011 við niðurstöður ársins 2010.
Ítarlegan tölfræðilegan samanburð á gildum flúoríðs í gróðri í Reyðarfirði frá grunnrannsóknum
ársin 2004 fram til ársins 2009 er að finna í skýrslu Náttúrustofu Austurlands (2010), en þar er
tekið tillit til fjarlægðar frá álveri og staðsetningar sýnatökustaða.
Parað t-próf (e. Paired t-test) var notað til þess að greina hvort tölfræðilega marktækur munur
væri á styrk flúoríðs í gróðri milli áranna 2010 og 2011. Kannað var hvort gögn voru
normaldreifð og var lygra (lógariþma) beitt á þau gögn sem ekki höfðu normaldreifingu. Við
samanburð á vexti furutrjáa fyrir og eftir að álver hóf rekstur var notast við fervikagreiningu
(one-way Anova) á meðaltöl mælinga á vexti furutrjáa frá árinu 2003-2007 og 2008-2011.
Einnig var hlutfallsleg (%) breyting vaxtar fyrir og eftir gangsetningu könnuð.
Á þau gögn sem ekki höfðu normaldreifingu þrátt fyrir umbreytingu með lygra var Wilcoxon
signed rank prófi beitt, en það er óháð dreifingu.
Við kortlagningu á dreifingu styrks flúoríðs í grasi var meðaltalsgildum skipt í fjóra flokka til að
gera betur grein fyrir mögulegum áhrifum á grasbíta:
•
<20 μg/g flúoríð. Bakgrunnsgildi. Engin áhætta fyrir grasbíta.
•
20-39 μg/g flúoríð. Hækkuð gildi. Engin áhætta fyrir grasbíta.
24
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
•
40-60 μg/g flúoríð. Aukin áhætta fyrir unga grasbíta með tennur í örum vexti ef þessi
gildi eru meðaltalsgildi fyrir vetrarfóður líka.
•
>60 μg/g. flúoríð. Áhætta fyrir bæði unga grasbíta og eldri ef sömu gildi mælast í
vetrarfóðri líka.
Þessi flokkun var einnig notuð við kortlagningu á dreifingu styrks flúoríðs í öðrum gróðri (Mynd
6-3, Mynd 6-7, Mynd 6-11, Mynd 6-15, Mynd 6-19, Mynd 6-22, Mynd 6-23, og Mynd 6-29).
25
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
6
Efnagreiningar á gróðri
6.1
Gras
Grasi var safnað á 30 sýnatökustöðum, hálfsmánaðarlega frá júní til ágúst (Mynd 6-4). Alls var
180 sýnum safnað í sex söfnunarferðum1. Flúoríð var mælt í öllum sýnum. Niðurstöður
efnagreininga í grasi árið 2011 er að finna í Viðauka B, hluta 1.
Meðaltalsgildi flúoríðs í grasi á vaxtartíma voru mun lægri árið 2011 en árið 2010. Tölfræðilegur
samanburður leiddi í ljós að styrkur flúoríðs í grasi var marktækt lægri árið 2011 en árið 2010
(P=<0,001)(Mynd 6-1, Mynd 6-2, Mynd 6-6).
Ársmeðaltal flúoríðs (µg/g) í þurrvigt af
grasi
45
37
40
31
35
28
30
25
17
20
15
10
5
3
5
7
2005
2007
0
2004
2008
2009
2010
2011
Ár
Meðaltal flúoríðs (µg/g) í grasi
Mynd 6-1
Meðaltalsgildi flúoríðs í grassýnum (ásamt staðalskekkju) árin 2004 til 2011 í Reyðarfirði.
Gögn eru byggð á 180 sýnum árin 2007-2011 en 30 sýnum árin 2004 og 2005.
70
2007
60
2009
2010
2011
50
40
30
20
10
0
1
2
Júní
Mynd 6-2
1
2008
3
4
Júlí
Söfnunartími
5
6
Ágúst
Meðaltalsgildi allra grassýna (ásamt staðalskekkju) eftir sýnatökutímabilum árin 2004-2011.
Gögn eru byggð á 180 sýnum árin 2007-2011 en 30 sýnum árin 2004 og 2005.
Dagana 6., 7., 21., og 22. júní, 4., 5., 6., 8., 18., 19 og 21. júlí og 2., 3., 15., og 16. ágúst.
26
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Styrkur flúoríðs var breytilegur eftir söfnunartíma. Hæstu gildin voru að mælast í sýnum sem
tekin voru í ágúst (Mynd 6-2). Öll sýni sem tekin voru af grasi sumarið 2011 voru með lægri
flúorgildi heldur en árið 2010 (Mynd 6-6).
Hæstu gildin mældust innan þynningarsvæðis eins og það er skilgreint í starfsleyfi Alcoa
Fjarðaáls (Umhverfistofnun, 2010). Lægstu gildin mældust utan þynningarsvæðis, sunnan fjarðar
og á túnum.
Hæstu gildi sumarsins mældust á sama stað bæði fyrri og seinni hluta ágúst á einni sýnatökustöð
(G6) rétt vestan við álverið. Annars vegar 86 μg/g fyrri hluta ágúst og hins vegar 120 μg/g
seinni hluta ágúst.
Lægstu gildi sumarsins reyndust undir greiningarviðmiðum, eða minna en 5 μg/g. Um 43-67%
af sýnum frá fyrri hluta júní til fyrri hluta júlí voru með flúorgildi undir 5 μg/g (Mynd 6-6).
Mynd 6-3
Sýnatökustaðir grass í Reyðarfirði og meðaltalsgildi flúoríðs sumarið 2011 (á vaxtartíma).
(©Landmælingar Íslands, leyfi nr. L05040009).
Sé nánar rýnt í landfræðilega dreifingu á meðaltalsstyrk flúoríðs í grassýnum sést að 2 sýni fóru
yfir 40 μg/g og öll sýni nema eitt sem eru að mælast hærri en 20 μg/g yfir 6 vikna tímabil eru
innan þynningarsvæðis skv. starfsleyfi. Önnur sýni eru með lægri styrk en 20 μg/g (Mynd 6-3).
Sýnatökustöðum er skipt í fjögur svæði til að fá betri mynd af ólíkum styrk flúoríðs eftir svæðum
(Mynd 6-4 og Mynd 6-5):
1. Innan opinbers þynningasvæðis skv. starfsleyfi að undanskildum sýnatökustað G30.
2
2. Friðlandið og fólkvangurinn í Hólmanesi auk sýnastökustaðs G30 .
3. Bærinn.
4. Möguleg beitarsvæði.
2
Vegna staðsetningar og fjarlægðar frá álveri og mæligilda þótti auðsýnt að sýnatökustaður G30 var á allan hátt líkari
sýnatökustöðum í Hólmanesi.
27
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Mynd 6-4
Sýnatökustöðum grass var skipt í fjögur svæði (©Landmælingar Íslands, leyfi nr.
L05040009).
Skiptingin leiðir í ljós að hæsti styrkurinn hverju sinni mælist innan þynningarsvæðis, styrkurinn
innan þynningarsvæðis er lágur fram í ágúst en þá verður töluverð hækkun. Lægsti styrkurinn
mælist í sýnum á mögulegum beitarsvæðum og túnum og í Hólmanesi. Meðaltalsgildi fyrir
sumarið í Hólmanesfriðlandi mældist 10 μg/g, 11 μg/g á túnum og mögulegum beitarsvæðum,
17 μg/g í görðum á Reyðarfirði og 30 μg/g innan þynningarsvæðis.
Meðaltal flúoríðs (µg/g) í þurrvigt af grasi
80
70
60
50
40
30
20
10
0
6-7. júní
21-22. júní
4-8. júlí
18-21. júlí
2-3. ágúst
15-16. ágúst
Sýnatökudagar árið 2011
Hólmanes friðland (4)
Mynd 6-5
Möguleg beitarsvæði og tún (13)
Garðar í Reyðarfirði (5)
Innan þynningarsvæðis (8)
Meðaltalsgildi flúoríðs í grasi sumarið 2011, skipt upp eftir svæðum.
Styrkur flúoríðs í grasi getur breyst nokkuð hratt samhliða breytingum á veðurfari og magni
flúoríðs í lofti. Flúoríð binst fljótt við önnur efnasambönd í grassverðinum þannig að það safnast
ekki upp í blöðum. Almennt séð má segja að magn flúoríðs í grasi endurspegli veðurfar og magn
flúoríðs í lofti dagana á undan. Þess vegna er mikilvægt að safna grassýnum oftar en t.d.
furunálum og öðrum gróðursýnum (Weinstein og Davison 2004, Franzaring, Klumpp og
Fangmeier 2007).
Styrkur flúoríðs í grasi í Reyðarfirði sumarið 2011 var lágur framan af sumri og nálægt
bakgrunnsgildum og fór hann aldrei yfir viðmiðunarmörk fyrir grasbíta á mögulegum
beitarsvæðum og túnum. Lægsta meðaltalsgildi sumarsins í grasi mældist í þriðju sýnatökuferð,
eða 4.-8. júlí. Daginn áður en sýnataka fór fram var nokkuð mikil úrkoma. Styrkur flúoríðs í lofti
var mjög lágur framan af sumri og var dagsmeðaltal að mælast frá 0,1-0,4 μg/m3. Í fimmtu
sýnatökuferð verður hækkun á meðaltalsgildum á öllum svæðum í grassýnum og reyndust þá
gildi flúoríðs í lofti há eða 35,5 μg/m3 tveimur dögum fyrir sýnatöku. Þetta endurspeglar að
styrkur flúoríðs í lofti hefur bein áhrif á styrk flúoríðs í gróðri og að veðurfarslegir þættir hafa
áhrif sér í lagi vindáttir og úrkoma. Í Viðauka B, hluta 2 eru veðurfarslegir þættir og dagsetningar
sýnasöfnunar sumarið 2011.
28
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
G30
G29
G28
G27
G26
G25
G24
G23
G22
G21
G20
G19
Sýnatökustaðir
G18
G17
G16
G15
G14
G13
G12
G11
G10
G9
G8
G7
G6
G5
G4
G3
G2
G1
0
20
40
60
80
100
120
Flúoríð (µg/g) í þurrvigt af grasi
Júní-ágúst 2011 (n=6)
Júní-ágúst 2009 (n=6)
Júní-ágúst 2007 (n=6)
September 2004 (n=1)
Mynd 6-6
Júní-ágúst 2010 (n=6)
Júní-ágúst 2008 (n=6)
Júní 2005 (n=1)
Meðaltalsgildi flúoríðs í grasi á öllum sýnatökustöðum sumrin 2004-2011.
29
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
6.2
Mosi
Mosa (Racomitrium spp.) var safnað einu sinni dagana 30. júní og 6. og 8. júlí 2011, á sama
tíma og fléttum og bláberjalyngi á 30 sýnatökustöðum í Reyðarfirði (Mynd 6-7). Flúoríð var mælt
í öllum 30 sýnum. Niðurstöður efnagreininga á flúoríði í mosa árið 2011 er að finna í Viðauka B,
hluta 3.
Meðaltalsgildi allra sýna árið 2011 var töluvert lægra en árið 2010 (Mynd 6-8 og Mynd 6-9).
Tölfræðilegur samanburður áranna 2010 og 2011 sýndi að meðaltalsstyrkur flúoríðs var
marktækt lægri árið 2011 (P = <0,001).
Ársmeðaltal flúoríðs (µg/g) í þurrvigt af
mosa
Mynd 6-7
Sýnatökustaðir mosa í Reyðarfirði og styrkur flúoríðs í júlí 2011 (©Landmælingar Íslands,
leyfi nr. L05040009).
150
140
130
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
119
105
67
9
7
2004
2007
65
2008
2009
2010
2011
Ár
Mynd 6-8
Meðaltalsgildi flúoríðs í mosa (ásamt staðalskekkju) árin 2004 til 2011 í Reyðarfirði. Gögnin
eru byggð á 30 sýnum ár hvert.
Styrkur flúoríðs í mosa árið 2011 var frá 5 μg/g á sýnatökustað M11 sunnan fjarðar til 250 μg/g
á sýnatökustað M28, rétt vestan álvers. Eins og við var að búast mældust hæstu gildin í sýnum
sem tekin voru innan þynningarsvæðis og í nágrenni álversins (Mynd 6-7).
30
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
M30
M29
M28
M27
M26
M25
M24
M23
M22
M21
M20
M19
M18
Stöðvar
M17
M16
M15
M14
M13
M12
M11
M10
M9
M8
M7
M6
M5
M4
M3
M2
M1
0
20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 300 320 340 360 380
Flúoríð (µg/g) í þurrvigt af mosa
2011 (n=1)
Mynd 6-9
2010 (n=1)
2009 (n=1)
2008 (n=1)
2007 (n=1)
2004 (n=1)
Flúoríð í mosa á 30 sýnatökustöðum í Reyðarfirði sumrin 2004-2011. Eitt sýni var tekið á ári
(n=1).
Mosar eru frábrugðnir háplöntum á þann hátt að þeir hafa mun lægra hlutfall yfirborðs og
þyngdar sem skýrir hærri styrk flúoríðs í sömu þyngd af mosa en t.d. grasi. Þá skortir mosa
loftgöt og aðra eiginleika til að stýra upptöku og losun. Gildi flúoríðs í mosa hafa lækkað þó
nokkuð frá 2009 og mikið milli áranna 2010 og 2011. Þessar niðurstöður styrkja þá tilgátu að
mosi safni ekki í sig flúoríði (Brougham 2011, Náttúrustofa Austurlands, 2011, 2010, 2009,
31
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
2008). Ef rýnt er í gögn um úrkomu sumarið 2011 kemur í ljós að nokkuð mikil úrkoma var
daginn á undan sýnatöku á mosa (Sýni, 2011). Eins og áður kom fram getur rigning skolað burtu
hluta flúoríðs sem mælist í gróðri (Vike og Håbjorg 1995). Í Viðauka B, hluta 2 eru veðurfarslegir
þættir og tími sýnasöfnunar sumrin 2010 og 2011 borin saman.
Meðaltal flúoríðs µg/g í þurrvigt af mosa
2004
2007
2008
2009
2010
2011
270
240
210
180
150
120
90
60
30
0
A 0-5 (7)
V 0-2 (8)
V 2-5 (7)
V 5-12 (7)
S <3 (1)
Átt, fjarlægð frá álveri (km) og fjöldi sýna
Mynd 6-10 Dreifingarmynstur flúoríðs í mosa frá árinu 2004 (bakgrunnsgildi) til ársins 2011. Áttir A austur, V-vestur og S-suður og fjarlægð frá strompi álvers. Fjöldi sýna er gefinn upp í sviga.
Einnig er sýnd staðalskekkja meðaltalanna.
Dreifingarmynstur styrks flúoríðs í mosa sýndi að styrkurinn fellur nokkuð hratt í vestur með
aukinni fjarlægð frá álveri. Þó voru gildi að mælast nokkuð há í 2-5 km fjarlægð eða allt að 110
μg/g á sýnatökustað M22. Mikill munur er á styrk flúoríðs í mosa í 0-2 km fjarlægð, 5-12 km í
vestur og svo sunnan fjarðar milli áranna 2010 og 2011 en þessi munur gæti stafað af minni
styrks flúoríðs í andrúmslofti og mismunandi vindáttum milli ára (Mynd 6-10).
3.3 Fléttur
Fléttum (Cladonia arbuscula) var safnað einu sinni dagana 30. júní og 6. og 8. Júlí 2011, á sama
tíma og bláberjalyngi og mosa á 28 sýnatökustöðum í Reyðarfirði (Mynd 6-11). Eins og
síðastliðin tvö ár var ekki hægt að safna sýnum á sýntökustöðvum L9 og L20 þar sem þar var
engar fléttur að finna. Flúoríð var mælt í öllum 28 sýnum. Niðurstöður efnagreininga á flúoríði í
fléttum árið 2011 er að finna í Viðauka B, hluta 4.
Mynd 6-11 Sýnatökustaðir flétta í Reyðarfirði og styrkur flúoríðs í júlí 2011 (©Landmælingar Íslands,
leyfi nr. L05040009).
32
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Meðaltalsgildi allra sýna árið 2011 var svipað og árið 2010 (Mynd 6-12, Mynd 6-13 og Mynd
6-14). Tölfræðilegur samanburður sýndi að enginn munur var á styrk flúoríðs í fléttum milli
áranna 2010 og 2011, (P = 0,543).
Ársmeðaltal flúoríðs (µg/g) í þurrvigt
fléttna
80
61
70
60
50
40
30
28
2010
2011
30
19
20
10
5
7
2004
2007
0
2008
2009
Ár
Mynd 6-12 Meðaltalsgildi flúoríðs í fléttusýnum (ásamt staðalskekkju) árin 2004 til 2011 í Reyðarfirði.
Gögnin eru byggð á 28-30 sýnum ár hvert.
Styrkur flúoríðs í fléttum árið 2011 mældist frá 5 - 96 μg/g og var lægstur á sýnatökustað L30 á
Eskifirði og mestur á sýnatökustað L4 sem er rétt ofan álversins (Mynd 6-13). Hæstu gildi
flúoríðs í fléttusýnum mældust innan þynningarsvæðis, en lægstu gildin fjærst álveri, á Eskifirði,
sunnan fjarðar og inni í dalbotni (Mynd 6-11).
33
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
L30
L29
L28
L27
L26
L25
L24
L23
L22
L21
L20*
L19
L18
Stöðvar
L17
L16
L15
L14
L13
L12
L11
L10
L9*
L8
L7
L6
L5
L4
L3
L2
L1
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
220
Flúoríð (µg/g) í þurrvigt af fléttum
2011 (n=1)
2010 (n=1)
2009 (n=1)
2008 (n=1)
2007 (n=1)
2004 (n=1)
Mynd 6-13 Flúoríð í fléttum á 30 sýnatökustöðum í Reyðarfirði sumrin 2004-2011. Eitt sýni var tekið á
ári (n=1).* Engin sýni voru tekin á sýnatökustöðum L9 og L20 árin 2009-2011.
34
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Meðaltal flúoríðs µg/g í þurrvigt af
fléttum
2004
2007
2008
2009
2010
2011
140
120
100
80
60
40
20
0
A 0-5 (7)
V 0-2 (8)
V 2-5 (7)
V 5-12 (7)
S <3 (1)
Átt, fjarlægð frá álveri (km) og fjöldi stöðva
Mynd 6-14 Dreifingamynstur flúoríðs í fléttum frá árinu 2004 (bakgrunnsgildi) til ársins 2011. Áttir A austur, V-vestur og S-suður og fjarlægð frá strompi álvers. Fjöldi sýna er gefinn upp í sviga.
Einnig er sýnd staðalskekkja meðaltalanna.
Dreifingamynstur flúoríðs í fléttum var svipað árið 2011 og 2010 og var ekki hægt að sjá
greinanlegar breytingar milli ára. Þó var styrkur flúoríðs í fléttum hærri í Hólmanesfriðlandi
austan álvers árið 2011 en 2010 og gæti það stafað af mismunandi vindáttum milli ára (Mynd
6-14).
6.3
Bláberjalyng
Blöðum bláberjalyngs (Vaccinium uliginosum) var safnað einu sinni dagana 30. júní og 6. og 8.
júlí 2011, á sama tíma og fléttum og mosa á 30 sýnatökustöðum í Reyðarfirði (Mynd 6-15).
Flúoríð var mælt í öllum 30 sýnum. Niðurstöður efnagreininga á flúoríði í bláberjalyngi árið 2011
er að finna í Viðauka B, hluta 5. Meðaltalsgildi ársins 2011 var lægra en árið 2010 (Mynd 6-16).
Tölfræðilegur samanburður áranna 2010 og 2011 sýndi að meðaltalsstyrkur flúoríðs var
marktækt lægri árið 2011 (P=<0,018).
Mynd 6-15 Sýnatökustaðir bláberjalyngs í Reyðarfirði og styrkur flúoríðs í júlí 2011 (©Landmælingar
Íslands, leyfi nr. L05040009).
35
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Ársmeðaltal flúoríðs (µg/g) í þurrvigt af
bláberjalyngi
80
62
70
60
50
40
29
30
18
20
10
5
6
2004
2007
13
0
2008
2009
2010
2011
Ár
Mynd 6-16
Meðaltalsgildi flúoríðs í bláberjalyngi (ásamt staðalskekkju) árin 2004 til 2011 í Reyðarfirði.
Gögnin eru byggð á 30 sýnum ár hvert.
Styrkur flúoríðs í bláberjalyngi var undir greiningarviðmiðum, eða minni en 5 μg/g á átta
sýnatökustöðum sunnan fjarðar, í botni Reyðarfjarðar og svo í Eskifirði. Sýni BP22 sem er á
mörkum þynningarsvæðis mældist einnig með styrk sem var innan greiningarmarka. Hæstur var
styrkurinn 57 μg/g á sýnatökustað BP1, á hjöllum vestan álversins. Hæstu gildin mældust öll rétt
vestan álversins innan þynningarsvæðis (Mynd 6-15 og Mynd 6-17).
36
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
BP30
BP29
BP28
BP27
BP26
BP25
BP24
BP23
BP22
BP21
BP20
BP19
BP18
Stöðvar
BP17
BP16
BP15
BP14
BP13
BP12
BP11
BP10
BP9
BP8
BP7
BP6
BP5
BP4
BP3
BP2
BP1
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
Flúoríð (µg/g) í bláberjalyngi
2011 (n=1)
2010 (n=1)
2009 (n=1)
2008 (n=1)
2007 (n=1)
2004 (n=1)
Mynd 6-17 Flúoríð í bláberjalyngi á 30 sýnatökustöðum í Reyðarfirði sumrin 2004-2011. Eitt sýni var
tekið á ári (n=1).
Á sama hátt og með fléttur og mosa var mikil úrkoma fyrir sýnatöku á bláberjalyngi og gæti það
að hluta til skýrt mun á milli styrks flúoríðs á milli áranna 2011 og 2010 en einnig voru gildi
flúoríðs í lofti lág fyrir sýnatökur (Viðauki B, hluti 2).
37
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Meðaltal flúoríðs µg/g í þurrvigt af
bláberjalaufum
2004
2007
2008
2009
2010
2011
150
120
90
60
30
0
A 0-5 (7)
V 0-2 (8)
V 2-5 (7)
V 5-12 (7)
S <3 (1)
Átt, fjarlægð frá álveri (km) og fjöldi stöðva
Mynd 6-18 Dreifingarmynstur flúoríðs í bláberjalaufum frá árinu 2004 (bakgrunnsgildi) til ársins 2011.
Áttir A -austur, V-vestur og S-suður og fjarlægð frá strompi álvers. Fjöldi sýna er gefinn upp í
sviga. Einnig er sýnd staðalskekkja meðaltalanna.
Dreifingarmynstur flúoríðs í bláberjalyngi var með svipuðum hætti og í öðrum gróðursýnum, þ.e.
gildi næst álveri voru hæst og féll styrkurinn til vestur og austurs frá álveri (Mynd 6-18).
6.4
Reyniviður
Blöðum reynitrjáa (Sorbus sp.) var safnað einu sinni á níu söfnunarstöðum 24. ágúst 2011
(Mynd 6-19). Flúoríð var mælt í öllum sýnum. Niðurstöður efnagreininga 2011 má sjá í Viðauka
B, hluta 6.
Mynd 6-19 Sýnatökustaðir á laufblöðum reynitrjáa í Reyðarfirði og styrkur flúoríðs í ágúst 2011
(©Landmælingar Íslands, leyfi nr. L05040009).
Styrkur flúoríðs í öllum sýnum af blöðum reynitrjáa var líkt og 2010 mun hærri en í öðrum
gróðursýnum árið 2011 (Mynd 6-20, og Mynd 6-21). Styrkur flúoríðs í reynilaufum lækkaði þó
marktækt milli áranna 2010 og 2011 (P=<0,001) (Mynd 6-20).
38
Alcoa Fjarðaál
Ársmeðaltal flúoríðs (µg/g) í þurrvigt af
laufum reynitrjáa
Umhverfisvöktun 2011
320
300
280
260
240
220
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
258
177
156
143
2008
2009
28
5
2004
2007
2010
2011
Ár
Mynd 6-20 Meðaltalsgildi flúoríðs í laufblöðum reynitrjáa (ásamt staðalskekkju) árin 2004 til 2011 í
Reyðarfirði. Gögnin eru byggð á 10 sýnum árin 2004-2009, en 9 sýnum árið 2010 og 2011.
Flúoríð (µg/g) í þurrvigt af laufum reynitrjáa
2004 (n=1)
2007 (n=1)
2008 (n=1)
2009 (n=1)
2010 (n=1)
BL6
Sýnatökustaðir
BL7
2011 (n=1)
570
540
510
480
450
420
390
360
330
300
270
240
210
180
150
120
90
60
30
0
BL1
BL2
BL3
BL4*
BL5
BL8
BL9
BL11
Mynd 6-21 Flúoríð í laufum reynitrjáa á 9-10 sýnatökustöðum í Reyðarfirði sumrin 2004-2011. Eitt sýni
var tekið á ári (n=1).* Engin sýni voru tekin á sýnatökustað BL4 árin 2010 og 2011.
Lægsta gildið mældist í sýni BL1, 69 μg/g, en það er í þéttbýlinu á Reyðarfirði og hæsta gildið,
460 μg/g, mældist innan þynningarsvæðis í sýni BL5 vestan við álverið, líkt og undanfarin ár
(Mynd 6-19 og Mynd 6-21). Sýnt hefur verið fram á að styrkur flúoríðs í reynivið í Noregi eykst
mikið á vaxtartíma. Jafnframt hefur komið í ljós að styrkur flúoríðs í ilmreyni (Sorbus acuparia)
mælist allt að þrisvar sinnum hærri en t.d. í skógarfuru (Pinus Sylvestris). Þá urðu sýnilegar
skemmdir af völdum flúoríðs greinanlegar við 250 μg/g styrk (Vike og Håbjorg 1995).
Lækkun á styrk flúoríðs í reynilaufum milli áranna 2010 og 2011 stafar trúlega af lækkun á styrk
flúoríðs í lofti. Einnig geta veðurfarslegir þættir eins og vindátt og úrkoma haft áhrif. Í Viðauka B,
hluta 2 eru veðurfarslegir þættir og tími sýnasöfnunar sumrin 2010 og 2011 borin saman.
39
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
6.5
Barrnálar
Barrnálum var safnað einu sinni á níu söfnunarstöðum þann 15. september 2011. Bæði var
safnað nývöxnum nálum (vexti ársins 2011, táknað CN) og nálum sem uxu árið á undan (vexti
ársins 2010, táknað CP). Flúoríð var mælt í öllum sýnum. Niðurstöður efnagreininga má sjá í
Viðauka B, hluta 7.
Mynd 6-22 Sýnatökustaðir barrnála í Reyðarfirði og styrkur flúoríðs í nývöxnum barrnálum í september
2011 (©Landmælingar Íslands, leyfi nr. L05040009).
Mynd 6-23 Sýnatökustaðir barrnála í Reyðarfirði og styrkur flúoríðs í barrnálum frá fyrra ári (2010),
safnað í september 2011 (©Landmælingar Íslands, leyfi nr. L05040009).
Meðaltalsgildi flúoríðs í öllum sýnum barrnála árið 2011 var lægra en árið 2010 bæði fyrir nálar
fyrra árs og fyrir nývaxnar nálar (Mynd 6-24). Tölfræðilegur samanburður áranna 2010 og 2011
sýndi að meðaltalsstyrkur flúoríðs í barrnálum var marktækt lægri árið 2011 (P=<0,001 fyrir
nálar fyrra árs og P = < 0,001 fyrir nývaxnar nálar). Þetta gefur vísbendingu um það að magn
flúors í lofti á vöktunarsvæðinu hafi verið minni árið 2011 en árið 2010.
40
Alcoa Fjarðaál
Ársmeðaltal flúoríðs (µg/g) í þurrvigt
barrnála
Umhverfisvöktun 2011
85
80
75
70
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
66
48
44
23
21
17
12
3 3
5 5
2004
2007
2008
14
2009
2010
2011
Ár
Nývöxtur
Vöxtur fyrra árs
Mynd 6-24 Meðaltalsgildi flúoríðs í barrnálum (ásamt staðalskekkju) árin 2004 til 2011 í Reyðarfirði.
Gögnin eru byggð á 10 sýnum árin 2004-2009, en 9 sýnum árið 2010 og 2011.
Lægsta gildi flúoríðs sem mældist í barrnálum frá fyrra ári (2010) var 24 μg/g í sýni CP1, inni í
þéttbýlinu. Hæsta gildið, 100 μg/g, mældist í sýni CP9 á sýnatökustaðnum næst álveri líkt og
árið 2010 (Mynd 6-23 og Mynd 6-25).
Flúoríð (µg/g) í þurrvigt barrnála frá
fyrra ári
Lægsta gildið sem mældist í nývöxnum barrnálum (2011) var undir greiningarmörkum <5 μg/g í
sýnum CN1 og CN4 inni í þéttbýlinu. Líkt og í sýnum af barrnálum frá fyrra ári mældist hæsta
gildi nývaxinna nála í sýni CN9 á sýnatökustað næst álveri 34 μg/g (Mynd 6-23, Mynd 6-26).
160
140
120
100
80
60
40
20
0
CP1
CP3
CP4
CP5
CP6
CP8
CP9
CP10* CP11
CP12
Sýnatökustaðir
2004 (n=1)
2007 (n=1)
2008 (n=1)
2009 (n=1)
2010 (n=1)
2011 (n=1)
Mynd 6-25 Flúoríð í barrnálum fyrra árs á 9-10 sýnatökustöðum í Reyðarfirði sumrin 2004 til 2011. Eitt
sýni var tekið á ári (n=1. Engin sýni voru tekin á sýnatökustað CP10 sumarið 2010 og 2011.
41
Alcoa Fjarðaál
Flúoríð (µg/g) í þurrvigt nývaxinna
barrnála
Umhverfisvöktun 2011
60
50
40
30
20
10
0
CN1
CN3
CN4
CN5
CN6
CN8
CN9 CN10* CN11 CN12
Sýnatökustaðir
2004 (n=1)
2007 (n=1)
2008 (n=1)
2009 (n=1)
2010 (n=1)
2011 (n=1)
Mynd 6-26 Flúoríð í nývöxnum barrnálum á 9-10 sýnatökustöðum í Reyðarfirði sumrin 2004-2011. Eitt
sýni var tekið á ári (n=1). Engin sýni voru tekin á sýnatökustað CN10 sumarið 2011.
Sígræn tré fella ekki laufin á haustin og taka því upp flúoríð allan ársins hring. Mest er upptakan
frá því nýjar nálar fara að myndast að vori og fram á veturinn. Flúoríð safnast fyrir í nálum og
styrkurinn eykst milli ára þannig að eldri nálar mælast alltaf með hærri styrk en yngri nálar.
Dreifingarmynstur flúoríðs í barrnálum sumarið 2011 er með svipuðu móti og árið 2010. Hæstu
gildin mælast rétt vestan álvers og fara svo lækkandi þegar komið er inn í þéttbýlið en hækka
svo aftur í vestasta hluta þéttbýlisins og við Kollaleiru. Ekki eru augljósar skýringar á þessari
dreifingu.
6.6
Bláber og krækiber
Bláberjum og krækiberjum var safnað einu sinni á 5 stöðum í næsta nágrenni álversins þann 24.
ágúst 2011. Flúoríð var mælt í öllum 10 sýnunum. Niðurstöður efnagreininga á flúoríði í berjum
árið 2011 er að finna í Viðauka B, hluta 8.
Flúoríð (µg/g) í þurrvigt af
krækiberjum
Styrkur flúoríðs í krækiberjum og bláberjum var svipaður og árið 2010. Hæsta gildi í bláberjum,
11 μg/g mældist á sýnatökustað CB4 sem er rétt ofan álvers og hæsta gildi í krækiberjum, 11
μg/g mældist á sýnatökustað CB3 sem er rétt vestan álversins (Mynd 6-27 og Mynd 6-28).
18
2006
16
2009
2010
2011
14
12
10
8
6
4
2
0
CB1
CB2
CB3
CB4
CB5
Stöð
Mynd 6-27 Flúoríð í krækiberjum á 5 sýnatökustöðum í Reyðarfirði sumrin 2006-2011. Eitt sýni var tekið
á ári (n=1).
42
Alcoa Fjarðaál
Flúoríð (µg/g) í þurrvigt af
bláberjum
Umhverfisvöktun 2011
18
2006
16
2009
2010
2011
14
12
10
8
6
4
2
0
BB1
BB2
BB3
BB4
BB5
Stöð
Mynd 6-28 Flúoríð í bláberjum á 5 sýnatökustöðum í Reyðarfirði sumrin 2006-2011. Eitt sýni var tekið á
ári (n=1).
Styrkur flúoríðs í blöðum bláberjalyngs reyndist töluvert hærri en gildin í bláberjum á sömu
stöðum. Ein hæstu gildi ársins í bláberjalyngi mældust á sömu stöðum og berjasýnin BB3 og
BB43 (Mynd 6-17). Þessar niðurstöður eru í samræmi við erlendar athuganir sem hafa leitt í ljós
að þó svo að styrkur flúoríðs í andrúmslofti og blöðum plantna sé hár þá innihalda ávextir, fræ
og rætur lág gildi og því óhætt að borða þau (Weinstein og Davison 2004).
6.7
Rabarbari
Rabarbara, bæði stilkum og blöðum, var safnað á 8 sýnatökustöðum, hálfsmánaðarlega frá júní
til ágúst. Alls var 96 sýnum safnað í sex söfnunarferðum4.
Flúoríð var mælt í öllum sýnum. Þungmálmar voru mældir einu sinni. Niðurstöður efnagreininga
á rabarbarasýnum árið 2011 má sjá í Viðauka B, hluta 9.
Mynd 6-29 Sýnatökustaðir rabarbara í Reyðarfirði og meðaltalsgildi flúoríðs í rabarbarablöðum sumarið
2011 (©Landmælingar Íslands, leyfi nr. L05040009).
3
4
Sömu sýnatökustaðir og BP4 og BP28 fyrir bláberjalyng.
Dagana 6., 7., 21., og 22. júní, 4., 5., 6., 8., 18., 19 og 21. júlí og 2., 3., 15., og 16. ágúst.
43
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
6.7.1
Flúoríð
Meðaltalsgildi flúoríðs í blöðum rabarbara lækkaði milli áranna 2010 og 2011 en var undir
greiningarviðmiðum í stilkum (Mynd 6-30 og Mynd 6-31). Mesti styrkur flúoríðs í
rabarbarablöðum mældist 230 μg/g fyrri hluta ágúst á sýnatökustað V3 á Sómastöðum, en
minnsti styrkur flúoríðs mældist fyrri hluta júní, 9 μg/g, á sýnatökustað V2 sem er við
Teigagerði.
80
70
60
50
40
30
20
10
Lauf
Stilkar
Lauf
Stilkar
Lauf
Stilkar
Lauf
Stilkar
Lauf
Stilkar
Lauf
Stilkar
Lauf
0
Stilkar
Ársmeðaltal flúoríðs (µg/g) í rabarbara
Styrkur flúoríðs í blöðum rabarbara hækkar jafnt og þétt yfir sumarið, en minnkar svo í flestum
tilfellum í síðustu sýnatöku þegar gróður er farinn að sölna (Mynd 6-31 og Mynd 6-32). Þessi
tilhneiging er í samræmi við niðurstöður athugana á rabarbara sem gerðar voru í Reyðarfirði
áður en álverið var ræst. Þar kom í ljós að blöð rabarbara safna í sig flúoríði yfir vaxtartímann
(Davison & Weinstein 2006.).
2004 (n=1) 2005 (n=1) 2007 (n=6) 2008 (n=6) 2009 (n=6) 2010 (n=6) 2011 (n=6)
Mynd 6-30 Meðaltalsgildi flúoríðs í rabarbara árin 2004 til 2011 í Reyðarfirði. Gögn eru byggð á 96
sýnum í sex sýnatökuferðum árin 2007-2011 en 10 sýnum árin 2004 og 2005.
V1
V2
V3
V6
V8
V9
V12
V13
Flúoríð (µg/g) í rabarbaralaufum
250
200
150
100
50
0
6-7 júní
21-22 júní
4-8 júlí
19-21 júlí
2-3 ágúst 15-16 ágúst
Mynd 6-31 Styrkur flúoríðs í blöðum rabarbara á 8 sýnatökustöðum í sex sýnatökuferðum sumarið 2011.
Flúoríð í rabarbarastilkum var vart mælanlegt. Í flestum sýnum reyndist styrkur flúoríðs vera
undir greiningarviðmiðunum, eða minna en 5 μg/g. Hæstu gildin mældust á sýnatökustað V9, en
þar var styrkur flúoríðs í stilkum 9 μg/g í fyrri hluta júlí. Þessi niðurstaða undirstrikar þá
staðreynd að þó að það mælist há gildi í blöðum er óhætt að borða stilkana.
44
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Meðaltal flúoríðs (µg/g) í rabarbara
140
V1
V2
V3
V6
V8
V9
V12
V13
120
100
80
60
40
20
0
Stilkar Lauf Stilkar Lauf Stilkar Lauf Stilkar Lauf Stilkar Lauf Stilkar Lauf Stilkar lauf
2004 (n=1) 2005 (n=1) 2007 (n=6) 2008 (n=6) 2009 (n=6) 2010 (n=6) 2011 (n=6)
Mynd 6-32 Meðaltalsgildi flúoríðs í stilkum og blöðum rabarbara á átta söfnunarstöðum sumrin 20042011.
6.7.2
Þungmálmar
Þungmálmarnir kopar (Cu), sink (Zn), arsen (As), kadmíum (Cd), blý (Pb), króm (Cr), nikkel (Ni)
og kvikasilfur (Hg) voru mældir í stilkum og laufum rabarbara. Niðurstöður mælinga á
þungmálmum í rabarbarastilkum og blöðum má finna í Viðauka B, hluta 9.
Líkt og fyrri ár var króm og kvikasilfur undir greiningarmörkum (Cr<1,0 μg/g og Hg<0,010 μg/g)
í öllum sýnum af blöðum og stilkum af rabarbara.
Tafla 6-1
Blöð rabarbara
Styrkur þungmálma í rabarbarablöðum árin 2010 og 2011, hlutfallsleg breyting og
niðurstöður tölfræðigreininga á breytingum milli áranna 2010 og 2011. Ársmeðaltöl byggja á
þeim fjölda sýna sem eru yfir greiningarviðmiðum.
Cu (µg/g )
2011 2010 %
V1-blöð rabarbara
6,3
9,6
-34%
V2-blöð rabarbara
11,0
9,1
21%
V3-blöð rabarbara
7,3
8,5
V6-blöð rabarbara
6,8
V8-blöð rabarbara
5,2
V9-blöð rabarbara
Zn (µg/g )
2011 2010 %
As (µg/g )
2011 2010
%
Cd (µg/g )
2011 2010 %
Pb (µg/g )
2011 2010 %
Ni (µg/g )
2011 2010 %
78
-35%
0,055
0,070
-21%
0,79
0,60
32%
0,150 0,087
72%
6,6
11
230
170
35%
< 0,03
< 0,03
0%
1,00
0,28 257%
0,180 0,044
309%
5,1
4,4
16%
-14%
100
120
-17%
0,083
0,058
43%
0,42
0,42
0%
0,160 0,077
108%
3,9
4,7
-17%
8,2
-17%
37
48
-23%
0,07
0,044
59%
0,19
0,19
0%
0,110 0,082
34%
3,0
3,8
-21%
7,2
-28%
30
31
-3%
0,12
0,050
140%
0,41
0,33
24%
0,180 0,062
190%
7,1
9,0
-21%
8,1
7,2
13%
51
39
31%
0,073
0,11
-34%
0,50
0,36
39%
0,08
0,55
-86%
3,3
3,4
-3%
V12-blöð rabarbara
7,7
13
-41%
100
260
-62%
0,068
0,051
33%
0,35
0,66
-47%
0,7
2,0
-63%
2,4
4,6
-48%
V13-blöð rabarbara
5,8
8,5
-32%
150
170
-12%
0,076
0,046
65%
0,62
0,54
15%
0,220 0,072
206%
3,4
3,6
-6%
Ársmeðaltal
Parað t-próf
7,3
8,9
-18%
93,6 114,5
-18%
27%
0,54 0,42
27%
0,227 0,372
-39%
4,4
5,6
-22%
(P = 0,083)
51
(P = 0,254)
0,08
0,06
(P = 0,239)
(P = 0,313)
Wilcoxon SR-próf*
Ekki marktækur munur Ekki marktækur munur
Ekki marktækur munur
*Wilcoxon signed rank próf var notað á gögn sem ekki sýndu normaldreifingu
-40%
(P = 0,047)
(P = 0,742)
Ekki marktækur munur
Ekki marktækur munur
Marktækur munur
Styrkur nikkels reyndist marktækt lægri árið 2011 en 2010. Ekki var marktæk breyting á styrk
annarra þungmálma milli áranna 2010 og 2011 (Tafla 6-1).
Hlutfallslega mesta aukningin í þungmálmum í blöðum rabarbara á milli áranna 2010 og 2011
var á styrk blýs í V2, sem fór úr 0,044 μg/g í 0,180 μg/g. Hlutfallslega mesta lækkunin var einnig
á styrk blýs í blöðum rabarbara. Í sýni V9 lækkaði styrkurinn úr 0,55 μg/g í 0,08 μg/g.
45
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Tafla 6-2
Rabarbarastilkar
Styrkur þungmálma í rabarbarastilkum árin 2010 og 2011, hlutfallsleg breyting og
niðurstöður tölfræðigreininga á breytingum milli áranna 2010 og 2011. Ársmeðaltöl byggja á
þeim fjölda sýna sem eru yfir greiningarviðmiðum.
Cu (µg/g )
2011 2010 %
Zn (µg/g )
2011 2010 %
As (µg/g )
2011 2010
%
Cd (µg/g )
2011 2010 %
Pb (µg/g )
2011 2010 %
Ni (µg/g )
2011 2010 %
V1-rabarbarastilkar
3,5
4,6
-24%
43
36
19%
< 0,03
< 0,030
-
0,26
0,22
18%
0,089 < 0,030
-
4,3
1,6
V2-rabarbarastilkar
5,4
5,2
4%
87
72
21%
< 0,03
0,056
-
0,35
0,27
30%
0,12
0,11
8%
2,8
2,6
V3-rabarbarastilkar
2,7
4,1
-34%
37
47
-21%
< 0,03
< 0,030
-
0,09
0,14
-36%
0,10
0,10
0%
2,4 <1,0
V6-rabarbarastilkar
3,8
2,4
58%
38
20
90%
0,036
< 0,030
-
0,110 0,062
77%
0,14 < 0,030
V8-rabarbarastilkar
2,8
3,5
-20%
25
19
32%
< 0,03
< 0,030
-
0,110 0,091
21%
0,130 0,045
V9-rabarbarastilkar
2,8
2,6
8%
24
20
20%
< 0,03
< 0,030
-
0,14
0,11
27%
0,039 < 0,030
V12-rabarbarastilkar
3,9
5,9
-34%
48
55
-13%
< 0,03
< 0,030
-
0,13
0,11
18%
V13-rabarbarastilkar
1,8
3,7
-51%
60
59
2%
< 0,03
< 0,030
-
0,19
0,15
27%
Ársmeðaltal
3,3
4,0
-17%
45,3
41,0
10%
0,17 0,14
21%
Parað t-próf
(P = 0,196)
(P = 0,254)
0,04
0,06
0,6
0,099 0,089
0,16
-
2,1
2,1
0%
5,3
2,4
121%
-
1,6
1,4
14%
-79%
1,4
1,7
-18%
10%
1,7 <1,0
-
2,7
35%
0,27 -68%
2,0
(P = 0,041)
(P = 0,148)
Ekki marktækur munur
8%
-
65%
Ekki gert próf
Wilcoxon SR-próf*
Ekki marktækur munur
1,0
169%
Ekki marktækur munur
(P = 0,297)
Ekki marktækur munur
Marktækur munur
*Wilcoxon signed rank próf var notað á gögn sem ekki sýndu normaldreifingu
Marktæk hækkun var á styrk nikkels í rabarbarastilkum milli áranna 2010 og 2011. Ekki voru
aðrar marktækar breytingar í þungmálmum í rabarbarastilkum (Tafla 6-2). Árið 2011 mældist
styrkur arsens 0,036 μg/g í sýni V6, en árið 2010 mælist styrkurinn 0,056 μg/g í sýni V2.
Hlutfallslega mesta aukningin í þungmálmum á milli áranna 2010 og 2011 var á styrk nikkels í
sýni V1, sem var 1,6 μg/g árið 2010 en 4,3 μg/g árið 2011. Hlutfallslega mesta lækkunin var á
styrk blýs í sýni V12, sem var 1,0 μg/g árið 2010, en mældist 0,6 μg/g árið 2011.
Séu meðaltöl ársins 2011 borin saman við grunngildin frá árinu 2004 sést að styrkur kopars er
sá sami í rabarbarablöðum á milli áranna en hefur lækkað í rabarbarastilkum. Styrkur nikkels
mældist lægri 2011 bæði í rabarbarastilkum og -laufum heldur en í bakgrunnsmælingum (Tafla
6-3).
Tafla 6-3
Ársmeðaltal þungmálma í rabarbarastilkum og blöðum árin 2004, 2008, 2009 2010 og 2011.
Meðaltalsgildi byggja á þeim fjölda sýna sem eru yfir greiningarviðmiðum.
2004 - rabarbarastilkar
2009 - rabarbarastilkar
2010 - rabarbarastilkar
2011-rabarbarastilkar
2004 - rabarbarablöð
2009 - rabarbarablöð
2010 - rabarbarablöð
2011-rabarbarablöð
Cu (mg/kg) Zn (mg/kg) As (mg/kg) Cd (mg/kg) Pb (mg/kg) Cr (mg/kg) Ni (mg/kg)
5,0
ekki mælt ekki mælt ekki mælt
<16
ekki mælt
<4
6,0
43,1
0,70
0,13
0,09
< 1,0
2,1
4,0
41,0
0,06
0,14
0,27
< 1,0
2,7
3,3
45,3
0,04
0,17
0,16
< 1,0
1,7
6,0
8,4
8,9
ekki mælt
130,9
114,5
ekki mælt
0,06
0,06
ekki mælt
0,47
0,42
<16
0,09
0,37
ekki mælt
< 1,0
< 1,0
<4
4,0
5,6
6,0
74,9
0,18
0,27
0,20
< 1,0
3,2
Kort sem sýna dreifingu mismunandi þungmálma eftir styrk í rabarbarablöðum og stilkum sem
og kartöflugrösum og kartöflum í Reyðarfirði árið 2011 má sjá í Viðauka B, hluta 15.
Reglugerð nr. 265/2010 um hámarksgildi fyrir tiltekin aðskotaefni í matvælum skilgreinir
hámarksgildi blýs og kadmíums í grænmeti. Hámarksgildi fyrir bæði kadmíum og blý í stöngulog rótargrænmeti er 0,1 mg/kg (μg/g). Líkt og árið 2010 var ársmeðaltalsgildi blýs og kadmíums
í rabarbarastilkum yfir þessum viðmiðunarmörkum. Fjögur sýni (V2, V6, V8 og V12) voru með
hærri gildi en leyfileg viðmiðunarmörk fyrir blý. Sjö af átta sýnum var með hærri kadmíum gildi
en viðmiðunarmörk leyfa og var ársmeðaltal kadmíums í rabarbarastilkum 0,17 μg/g. Því miður
eru ekki til bakgrunnsgildi fyrir þessa þungmálma í Reyðarfirði.
Breyting á styrk þungmálma í rabarbarablöðum og –stilkum sem og uppruni mengunar er óljós
því engar vísbendingar eru um að hærri styrkur þungmálma mælist nær álveri. En vert er að
fylgjast áfram með breytingum.
46
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
6.8
Kartöflur og grænkál
6.8.1
Flúoríð
Kartöflugrösum og kartöflum var safnað einu sinni á þremur sýnatökustöðum, V1, V2 og V7 þann
31. ágúst 2011. Einnig var eitt sýni af grænkáli tekið á sýnatökustað V7. Undanfarin ár hafa
kartöflur einungis verið ræktaðar á tveimur stöðum (V2 og V7) á Reyðarfirði en sýnatökustaður
V2 bættist við þetta ár. Til eru bakgrunnsgildi fyrir þann sýnatökustað. Sýni af grænkáli var
einnig safnað á sýnatökustað V7. Flúoríð og þungmálmar var mælt í öllum sýnum. Niðurstöður
efnagreininga á kartöflusýnum má sjá í Viðauka B, hluta 10.
Minni styrkur flúoríðs mældist í kartöflugrösum á sýnatökustað V1 árið 2011 en 2010, en styrkur
flúoríðs í kartöflugrösum var sá sami á sýnatökustað V7 frá fyrra ári (Mynd 6-33). Ekki var
ræktað á sýnatökustað V2 árið 2010 og því samanburður ekki mögulegur en bakgrunnsgildi sýna
mun lægri styrk <5μg/g í laufum. Á sýnatökustað V1 var styrkurinn 48 μg/g, 76 μg/g á
sýnatökustað V7 og 85 μg/g á sýnatökustað V2 (Mynd 6-33). Eins og fyrr var styrkur flúoríðs í
kartöflum <5 μg/g. Líkt og með berin og rabarbara má sjá að óhætt er að borða kartöflur þó að
há gildi flúoríðs mælist í kartöflugrösum. Gildi flúoríðs í grænkáli mældist 26 μg/g en
bakgrunnsgildi árið 2004 var <3 μg/g.
160
V1
Flúoríð (µg/g)
140
V7
V2
120
100
80
60
40
20
Kartafla
Lauf
Kartafla
Lauf
Kartafla
Lauf
Kartafla
Lauf
Kartafla
Lauf
Kartafla
Lauf
0
2004 (n=3) 2007 (n=2) 2008 (n=2) 2009 (n=2) 2010 (n=2) 2011 (n=3)
Mynd 6-33 Styrkur flúoríðs í kartöflum og kartöflugrösum á þremur söfnunarstöðum sumrin 2004 og
2011 en tveimur söfnunarstöðum 2007-2010.
6.8.2
Þungmálmar
Sömu þungmálmar voru mældir í kartöflum og rabarbara, Þ.e. kopar (Cu), sink (Zn), arsen (As),
kadmíum (Cd), blý (Pb), króm (Cr), nikkel (Ni) og kvikasilfur (Hg).
Niðurstöður mælinga á þungmálmum í kartöflum og grænkáli má finna í viðauka B, hluta 10.
47
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
µg/g
Cd
µg/g
Pb
µg/g
Cr
µg/g
Ni
µg/g
Hg
µg/g
18
14
-61%
-14%
2011
9,3
26
2010
breyting
91
26
-90%
0%
2011
0,061
0,064
2010
breyting
0,67
0,064
-91%
0%
2011
1,20
0,42
2010
breyting
0,44
0,47
0,058
0,25
173%
-11%
-
-66%
-76%
-
2011
0,078
0,190
0,290
< 0,030
< 0,030
< 0,030
2010
breyting
0,22
0,079
< 0,030
< 0,030
-65%
141%
-
0%
0%
-
2011
< 1,0
< 1,0
< 1,0
< 1,0
< 1,0
< 1,0
2010
breyting
2,5
< 1,0
2,9
< 1,0
-
-
-
-
-
-
2011
4,8
5,9
4,4
1,1
< 1,0
< 1,0
2010
breyting
3,1
5,6
5,3
8,2
55%
5%
-79%
-
2011 < 0,010
2010 0,024
breyting
V2-Kartöflur
As
V1-Kartöflur
µg/g
12
2010
breyting
V7-Kartöflur
Zn
7
2011
V2-Kartöflugrös
µg/g
V7-Kartöflugrös
Cu
Styrkur þungmálma í kartöflum og kartöflugrösum árin 2010 og 2011 og hlutfallsleg breyting
milli áranna.
V1-Kartöflugrös
Tafla 6-4
8,4
7,2
6,5
5,6
11
21
-
-35%
-69%
-
13
14
12
13
28
57
-
-50%
-79%
-
0,058
< 0,030
< 0,030
< 0,030
0,041
< 0,030
-
-
0%
-
0,23
0,02
0,06
0,02
< 0,010
< 0,010
< 0,010
< 0,010
< 0,010
< 0,010
-
-
< 0,010
-
< 0,010
-
-
Styrkur flestra þungmálma í kartöflugrösum lækkaði eða var sá sami milli áranna 2010 og 2011.
Mesta hlutfallslega hækkun þungmálma í kartöflugrösum var á styrk kadmíums í sýni V1, úr
0,044 μg/g árið 2010 í 1,20 μg/g árið 2011. Mesta hlutfallslega lækkunin var í styrk arsens í sýni
V1, úr 0,67 μg/g árið 2010 í 0,061 μg/g árið 2011.
Í kartöflum var arsen, blý, króm og kvikasilfur undir greiningamörkum árið 2011. Einnig var
nikkel undir greiningamörkum í sýni V1. Öll gildi þungmálma í kartöflusýnum lækkuðu á milli
áranna 2010 og 2011.
Samkvæmt reglugerð nr. 265/2010 er hámarksgildi blýs og kadmíums í afhýddum kartöflum 0,1
mg/kg (μg/g). Miðað við þá reglugerð er ekkert sýni af kartöflum yfir þeim mörkum árið 2011.
Séu meðaltöl áranna 2010 og 2011 borin saman við grunngildin frá árinu 2004 sést að styrkur
kopars er mun hærri í kartöflum en önnur gildi eru svipuð bakgrunnsgildum, fyrir utan blý þar
sem greiningarmörk eru mun lægri nú en 2004 (Tafla 6-5).
48
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Tafla 6-5
Ársmeðaltal þungmálma í kartöflum og kartöflugrösum árin 2004, 2009, 2010 og 2011.
Meðaltalsgildi byggja á þeim fjölda sýna sem eru yfir greiningarviðmiðum. Árin 2009 og 2010
eru sýnin tvö en árið 2011 eru þau þrjú.
Cu (mg/kg) Zn (mg/kg) As (mg/kg) Cd (mg/kg) Pb (mg/kg) Cr (mg/kg) Ni (mg/kg)
2004 - kartöflur
2009 - kartöflur
2010 - kartöflur
2011 - kartöflur
5,8
6,8
16,0
11,4
ekki mælt
11,5
42,5
27,0
ekki mælt
< 0,03
0,04
< 0,030
ekki mælt
0,04
0,15
0,10
<16
< 0,030
< 0,030
< 0,030
ekki mælt
<1
2,9
< 1,0
<4
1,4
6,8
4,1
2004 - kartöflugrös
2009 - kartöflugrös
2010 - kartöflugrös
2011 - kartöflugrös
13,0
9,7
16,0
12,9
ekki mælt
17,0
58,5
37,8
ekki mælt
0,05
0,37
0,21
ekki mælt
0,48
0,46
0,47
<16
0,13
0,15
0,14
ekki mælt
<1
2,5
< 1,0
<4
3,0
4,4
3,7
Orsakir breytinga á styrk þungmálma í kartöflum eru óútskýrðar og óljósar vegna fárra sýna, en
ekki verður litið fram hjá þeirri miklu hækkun sem orðið hefur á styrk kopars í kartöflum frá
árinu 2004. Fylgjast þarf betur með styrk þungmálma og frekari mælingamælinga er þörf áður
en hægt er að draga ályktanir um uppruna mengunar þungmálma.
Nokkuð hátt gildi mældist af sinki í grænkáli eða 71 mg/kg og blý mældist 0,1 sem er
hámarksgildi samkvæmt reglugerð nr. 265/2010. Ekki er hægt að álykta neitt út frá einu sýni en
vert er að fylgjast með því hvort áfram verði ræktað kál á þessum sýnatökustað (sem og öðrum)
og taka sýni til greiningar á þungmálmum.
7
Vetrarhey
5
Vetrarheyi hefur verið safnað á 2-4 sýnatökustöðum einu sinni að vetri frá árinu 2006. Vegna
hárra gilda sem mældust í vetrarheyi árið 2009 var ákveðið að sýnatökur yrðu þéttari veturinn
2010-2011 og voru sýni tekin átta sinnum frá janúar fram í maí. Niðurstöður þeirrar vöktunar má
sjá í skýrslu sem Náttúrustofa Austurlands gaf út (Kristín Ágústsdóttir, 2011).
5
Hey sem sett er út fyrir hesta yfir vetrarmánuðina.
49
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
6
8
Vatn
8.1
Efnamælingar á vatni
Vatnssýnum var safnað fjórum sinnum árið 2011 á 10 stöðvum (Mynd 5-1). Sýni voru tekin á
stöðvum W1-W9 þann 21. janúar og 19. apríl en 5. júlí og 28. október var einnig tekið sýni á
stöð W10 (Grænavatn). Ekki var hægt að komast í sýnatöku á W5 28. október og var það sýni
tekið 24. nóvember. Eins og takið var fram í inngangi, voru ekki tekin snjósýni á árinu 2011 í
samræmi við uppfærða vöktunaráætlun Alcoa Fjarðaál (Fjarðaál, 2011).
Í öllum fjórum sýnafylkjum vatns var mældur styrkur flúoríðs, súlfats og alkalíða hjá EurofinsAUA GmbH og sýrustig (pH) hjá Rannsóknarþjónustunni Sýni. Í einu sýnafylki, sem safnað var í
janúar 2011, var einnig mældur styrkur þungmálma hjá Eurofins- AUA GmbH. Eitt sýnafylki
vatns, sem safnað var í október 2011, var sent til TestAmerica í Pittsburgh, Bandaríkjunum, þar
sem mældur var styrkur 16 vokvetniskolefna (PAH-16). Niðurstöður mælinga má sjá í Viðauka B,
hlutum 11 og 12.
8.1.1
Sýrustig (pH) í vatni
Meðalgildi sýrustigs (pH) í vatnssýnum úr ám (W1-W4) árið 2011 var 6,92 miðað við 7,01 árið
2010 (Mynd 8-1) sem er ekki marktæk breyting (95%). Meðalgildi sýrustigs (pH) í drykkjarvatni
(W5-W8) mælist 7,07 og er óbreytt milli ára (Mynd 8-2).
Neysluvatnsreglugerð 536/2001 gerir ráð fyrir að sýrustig (pH) neysluvatns sé á bilinu 6,5 til
9,5.
Meðalgildi sýrustigs (pH) úr vatnssýni frá nýja dæluhúsinu á Reyðarfirði (W9) er 7,45 árið 2011
miðað við 7,37 árið 2010 sem er ekki marktækur munur. Meðalgildi tveggja sýna úr Grænavatni
(W10) var 6,78 samanborið við 7,08 árið áður.
Ársmeðaltal sýrustigs (pH) í árvatni
W1
W3
W4
7,6
7,4
7,2
7
6,8
6,6
6,4
2004
Mynd 8-1
6
W2
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Ársmeðaltal sýrustigs (pH) úr fjórum ám í Reyðarfirði frá árunum 2004 (bakgrunnsgild) til
ársins 2011.
Rannsóknaþjónustan Sýni ehf. vann kaflann um vatnssýni.
50
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Ársmeðaltal sýrustigs (pH) í
drykkjarvatni
W5
W7
W8
W9
8,2
8
7,8
7,6
7,4
7,2
7
6,8
6,6
6,4
6,2
2004
Mynd 8-2
8.1.2
W6
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Ársmeðaltal sýrustigs (pH) í drykkjarvatni í Reyðarfirði og Eskifirði frá árunum 2004
(bakgrunnsgildi) til ársins 2011.
Flúoríð í vatnssýnum
Ársmeðaltal í öllum fylkjum af vatnssýnum úr ám (W1-W4) frá árinu 2011 var <0,05 mg F/l
(greiningarmörk) sem er óbreytt frá fyrra ári. Á Mynd 8-3 er gildið 0,05 mg F/l notað fyrir árið
2011 eins og gert var fyrir árið 2010.
Sambærilegar niðurstöður fengust úr sýnum af drykkjarvatni (W5–W8) þar sem meðalstyrkur
var < 0,05 mg F/l. Á Mynd 8-4 er gildið 0,05 mg F/l notað fyrir árið 2011. Meðalgildi fyrir tvær
mælingar í Grænavatni (W10) var 0,06 mg F/l samanborið við 0,05 mg F/l árið 2010.
Ársmeðaltal flúors (mg/L) í árvatni
W1
W2
W3
W4
0,09
0,08
0,07
0,06
0,05
0,04
0,03
0,02
0,01
0
2004
Mynd 8-3
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Ársmeðaltal flúoríðs (mg/l) í árvatni í Reyðarfirði frá árinu 2004 (bakgrunnsgildi) til ársins
2011.
51
Alcoa Fjarðaál
Ársmeðaltal flúors (mg/L) í
drykkjarvatni
Umhverfisvöktun 2011
W6
W7
2005
2006
2007
W8
W9
0,09
0,08
0,07
0,06
0,05
0,04
0,03
0,02
0,01
0
2004
Mynd 8-4
8.1.3
W5
2008
2009
2010
2011
Ársmeðaltal flúoríðs (mg/l) í drykkjarvatni á Eskifirði og Reyðarfirði frá árinu 2004
(bakgrunnsgildi) til ársins 2011.
PAH í vatnssýnum
Vokvetniskolefni eða PAH-efni greindust ekki í neinu sýni árið 2011 (Tafla 8-1).
Tafla 8-1
PAH
PAH
PAH
PAH
PAH
PAH
2006
2007
2008
2009
2010
2011
PAH-16 (μg/l) í vatnssýnum frá árunum 2006 til 2011.
W1
0,1
1,19
0,46
0
0,16
0
W2
0,26
0
0,08
2,37
4,61
0
W3
0,25
0,14
7,88
0,05
0,07
0
W4
0,53
0
0,09
0
1,53
0
W5
0,09
0,11
0,08
0
0,13
0
W6
0,13
0,12
0,08
0
0,09
0
W7
0,11
0,11
0,14
0
0,09
0
W8
0,24
0,17
0,09
0
0,09
0
W9
0,69
0,15
0,07
0
0,09
0
W10
0,63
8,83
0
0,12
0
Niðurstöður greininga á PAH efnum og túlkun þeirra má sjá í viðauka B, hluta 11.
8.1.4
Aðrar greiningar á vatnssýnum
Styrkur súlfats (SO4-S) breyttist ekki marktækt milli áranna 2010 og 2011, hvorki í árvatni þar
sem það mælist nú 0,36 mg/l (0,35 mg/l, 2010) né í drykkjarvatni þar sem það mælist nú 0,47
mg/l (0,43 mg/l, 2010). Styrkur súlfats (SO4-S) mælist nú 0,33 mg/l í sýni W10 en 0,6 mg/l árið
2010. Engar marktækar breytingar mældust á styrk alkalíða í árvatni þar sem styrkur mældist er
16,3 mg CaCO3/l í stað 15,3 mg CaCO3/l árið áður. Mæling alkalíða í neysluvatni er nú 22,3 mg
CaCO3/l sem er marktæk aukning frá því árið áður þegar styrkur alkalíða mældist 20,9 mg
CaCO3/l.
52
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
9
Sjónrænt mat á heilbrigði gróðurs
9.1
Inngangur
Eins og kom fram í kafla 4.1 berst flúoríð inn í laufblöð um loftop á yfirborði laufblaða. Inni í
laufblaðinu leysist flúoríðið upp í vatni og berst með því til jaðra blaðsins þar sem það safnast
fyrir og ferðast ekki frekar um laufblað plöntunnar.
Ef styrkur flúoríðs verður nægjanlega mikill veldur það skemmdum á frumuhimnu plöntunnar og
hún fer að leka. Vefurinn deyr og breytir um lit, verður ljósbrúnn, brúnn eða svartur (e.
necrosis). Þetta gerist vanalega í útjaðri laufblaðsins eða á milli æða. Þegar laufblað verður
endurtekið fyrir háum styrk flúoríðs yfir vaxtartímann getur það valdið röð dökkra strika í
laufblaðinu. Svo getur farið að dauði vefurinn þorni og detti af laufblaðinu sem veldur því að
lögun blaðsins verður einkennileg, einkum fremst. Almennt eru ung blöð í þroska mun
viðkvæmari fyrir flúoríði en eldri fullþroskuð blöð. Þannig getur sama plantan sýnt mjög ólík
einkenni, háð því á hvaða þroskastigi blöðin eru þegar þau verða fyrir flúoríðmengun (Weinstein
og Davison, 2004).
Önnur áhrif eru þau að uppsöfnun flúoríðs fremst í laufblaðinu dregur úr vexti frumna þar.
Miðhluti laufsins heldur hins vegar áfram að vaxa og veldur því að blöðin verða kúpt þegar þau
stækka (Weinstein og Davison, 2004).
Flúoríð getur valdið fölnun eða gulnun (e. chlorosis) í laufblöðum. Slík einkenni eru oftast talin
vera vegna ónógrar birtu, skorts á járni eða magnesíum í jarðvegi. Ástæður þess að flúoríð
veldur gulnun er binding þess við magnesíum í plöntunni og verður plantan þá fyrir
magnesíumskorti (Weinstein og Davison, 2004).
Dreifingarmynstur skemmda ákvarðast einkum af ríkjandi vindátt og að hluta til af landslagi. Í
rannsóknum sem gerðar voru í Noregi á skemmdum á plöntuvef af völdum flúoríðmengunar kom
í ljós að skemmdir takmörkuðust við svæði innan tveggja km frá uppruna mengunar. Tengsl voru
á milli skemmda í laufblaði og styrk flúoríðs. Það var hins vegar mjög breytilegt eftir stöðum í
Noregi hversu mikinn styrk flúoríðs sömu tegundir þoldu áður en bera fór á skemmdum. Hafði
veðurfar og lega svæðis sitt að segja (Vike, 1999).
Hafa ber í huga að mörg önnur atriði í umhverfinu geta valdið stressi í plöntum sem eru mjög
líkar flúorskemmdum, t.d. salt, þurrkur, frost og vatnsskortur. Hér er gerð grein fyrir mögulegum
einkennum flúorskemmda á plöntum í Reyðarfirði sumarið 2011.
9.2
Sjaldgæfar tegundir
Sjónrænt mat á heilbrigði fimm sjaldgæfra plöntutegunda sem vaxa í Reyðarfirði var gert 8. júlí
2011. Þær sjaldgæfu tegundir sem fundist hafa í Reyðarfirði eru:
•
Aronsvöndur (Erysimum hieraciifolium) í friðlandinu í Hólmanesi.
•
Stóriburkni (Dryopteris filix-mas) í friðlandinu í Hólmanesi.
•
Þyrnirós (Rosa pimpinellifolia) á nokkrum stöðum við Kollaleiru.
•
Giljaflækja (Vicia sepium) vex í gili í þéttbýlinu á Reyðarfirði.
•
Fuglaertur (Lathyrus pratensis) vaxa einnig í þéttbýlinu á Reyðarfirði.
Tvær þessara tegunda eru á válista, giljaflækja og þyrnirós (Náttúrufræðistofnun, 1996).
Plönturnar voru ljósmyndaðar og kannað hvort þær sýndu möguleg einkenni flúorskemmda eða
hvort vaxtarstöðum þeirra væri á einhvern hátt ógnað.
Allar fimm tegundirnar voru heilbrigðar og ekki hægt að sjá að þeim stafi sérstök hætta af
starfsemi álvers eða framkvæmdum því tengdu, né heldur sýndu þær einkenni flúorskemmda
(Mynd 9-1). Líkt og fyrri ár er vaxtarstað giljaflækju ógnað af ágengum tegundum, kerfli
(Myrrhis odorata) og njóla (Rumex longifolius). Einnig er mikið um túnfífil (Taraxacum spp) í
gilinu þar sem giljaflækja vex.
53
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Mynd 9-1
9.3
Samsett mynd. Giljaflækja (efst til vinstri), stóriburkni (neðst til vinstri), aronsvöndur (fyrir
miðju) og þyrnirós (hægra megin) sumarið 2011.
Garðaplöntur og tré
Undanfarin ár hefur helst mátt greina skemmdir á garðagróðri sem eru líklegar til að vera af
völdum flúoríðs í næsta nágrenni við álverið, einkum í trjám við Teigagerði og Framnes
(Náttúrustofa Austurlands, 2011 og 2010).
Garðagróður í þéttbýlinu á Reyðarfirði og á trjáræktarsvæðum milli álversins og bæjarins var
skoðaður þann 12. ágúst 2011. Gróður var ljósmyndaður og skoðaður til að leita ummerkja um
skemmdir á plöntuvef af völdum flúoríðs.
Gróður var almennt heilbrigður að sjá. Lerki, sem hefur verið fremur ræfilslegt undanfarin ár í
Reyðarfirði, hefur tekið við sér. Einkenni flúorskemmda sáust helst í nágrenni álversins, þ.e. rétt
fyrir ofan álverið, á Framnesi og Teigagerði.
Fyrir ofan álverið sáust möguleg einkenni flúorskemmda á birki (Betula nana). Um 5-10% blaða
á öllum birkiplöntum sýndu einhver merki flúorskemmda. Blöðin voru kúpt og dauður vefur (e.
necrosis) var á enda blaðanna. Einnig voru jaðrar blaða gulir (e. chlorosis). Helst sást þetta
einkenni á nýjum blöðum en þau eru viðkvæmust fyrir flúori. Við Framnes, rétt vestan álversins
sáust möguleg einkenni flúorskemmda á sigurskúfi (Chamaenerion angustifolium), elri (Alnus
sp.), ösp (Populus sp.), furu (Pinus sp.) og víði (Salix sp.). Sigurskúfur hefur aukið útbreiðslu
sína á undanförnum árum á þessu svæði og virðist sem skemmdir af völdum flúors hafi engin
áhrif á hann. Einkenni flúorskemmda á plöntunum er dauður vefur á blaðendunum sem er
afmarkaður með dökku bandi frá heilbrigða vefnum. Furur á þessu svæði sýndu sömu einkenni.
Elrið var gulleitt og blöðin örlítið kúpt. Við Teigargerði voru aspir með kúpt blöð og dauðan vef á
framoddum, nokkuð dæmigerð einkenni flúorskemmda (Mynd 9-2). Maríustakkur (Alchemilla sp)
við Framnes sýndi merki um flúorskemmdir, gul blöð og krumpuð auk dauðra blaðenda.
54
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Mynd 9-2
Mögulegar flúorskemmdir í gróðri fyrir ofan álver og á Framnesi í Reyðarfirði sumarið 2011.
Birki (uppi til vinstri), ösp (uppi til hægri), víðir (niðri t.v.) og sigurskúfur (niðri t.h.).
Blágreni við Teigargerði sem var mjög ljótt árið 2010 var nú heilbrigt að sjá. Merki um
flúorskemmdir á smáblöðum reynitrjáa sáust við Teigagerði (Mynd 9-3).
Mynd 9-3
9.4
Skemmdir á smáblöðum reynitrjáa sáust við Teigagerði.
Villtur gróður á 30 rannsóknarstöðvum
Villtur gróður í 150 rannsóknarreitum á 30 stöðvum í Reyðarfirði var skoðaður dagana 30. júní
og 6. og 8. júlí 2011 (Mynd 9-4). Gróður var ljósmyndaður og ummerkja um mögulegar
55
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
skemmdir á plöntuvef af völdum flúoríðs leitað. Almennt var gróður í góðu ásigkomulagi en
einkenni sem líkjast skemmdum af völdum flúoríðs fundust á 9 stöðvum (Mynd 9-4).
Einkenni sáust aðallega á bláberjalyngi (Vaccinium uliginosum) og fjalldrapa (Betula nana).
Blaðendar voru dauðir og dökkar rendur aðskildu heilbrigða plöntuvefinn og þann dauða (Mynd
9-5).
Eins og áður segir hafa rannsóknir sýnt fram á að sýnilegar skemmdir á gróðri af völdum flúoríðs
voru takmarkaðar við svæði innan 2 km frá upptökum mengunar (Vike 1999). Því má ætla að
skemmdir skráðar lengra frá álverinu séu af öðrum orsökum.
Mynd 9-4
Rannsóknastöðvar í Reyðarfirði. Sýnilegar skemmdir á gróðri sem líktust flúorskemmdum
sáust á 5 stöðvum sumarið 2011 (©Landmælingar Íslands, leyfi nr. L05040009).
Mynd 9-5
Flúor-líkar skemmdir á bláberjalyngi í rannsóknarreit í Reyðarfirði.
Líkt og fyrri ár sáust ýmiss konar skemmdir á gróðri af völdum annarra þátta s.s vegna skordýra
og sveppasýkinga.
56
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
10
Trjámælingar
Árið 2005 voru gerðar frumathuganir á vexti furu (Pinus sp) í 10 trjáræktarreitum á Reyðarfirði.
Mælingar voru síðan endurteknar 2009 og árið 2011.
Mest er af stafafuru (Pinus contorta) í trjáræktarreitunum en einnig er bergfura (P. uncinata) á
Framnesi (staðsetning 10). Staðsetningu trjámælireita má sjá á Mynd 10-1 ásamt yfirliti yfir
þekju og tegundasamsetningu skógræktarreita á Reyðarfirði.
Mynd 10-1
Staðsetning 10 trjámælireita í Reyðarfirði og tegundir trjáa sem finnast í þeim. Kortlagning
trjáræktarreita var gerð af Skógræktarfélagi Íslands (©Landmælingar Íslands, leyfi nr.
L05040009).
Hægt er að bera saman vöxt furu fyrir og eftir að álver hóf rekstur því fyrstu mælingar voru
gerðar árið 2005 og þá var mældur vöxtur aftur til ársins 2003 og árið 2009 var vöxtur áranna
2006, 2007, 2008 og 2009 mældur. Árið 2011 var síðan vöxtur 2009, 2010 og 2011 mældur.
Vaxtarmælingar á furu voru gerðar í 10 trjáræktarreitum og mátti sjá að meðalársvöxtur jókst
frá árinu 2003-2007. Árið 2008 voru mörg tré sem kólu og virtist það hafa áhrif á ársvöxtinn.
Árið 2009 tóku trén við sér aftur og var ársvöxtur ársins 2009 mikill og hefur verið svipaður
síðustu 3 ár eða í kringum 22-24 cm á ári. Niðurstöður allra mælinga fyrir hvert tré má finna í
viðauka B, hluta 14.
57
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Tafla 10-1 Meðalvöxtur vaxtarsprota (cm) á stafafuru frá árinu 2003-2011 í tíu trjáræktarreitum í
Reyðarfirði. Staðalskekkja meðaltalanna (SE) segir til um breytileika í vexti fyrir hverja
staðsetningu.
Staðsetning
1
MEAN
SE
2003
9,4
1,1
2
MEAN
SE
18,0
1,8
17,3
2,1
16,7
1,7
16,67 24,10
1,70 1,63
17,4
1,9
18,8
1,72
15,35 13,75
2,17 2,53
3
MEAN
SE
12,1
1,1
14,6
1,8
15,5
1,2
15,9
2,3
14,7
1,8
16
2,13
17,9
1,7
16,0
2,1
4
MEAN
SE
10,8
1,4
11,5
1,2
15,9
1,3
17,06 21,57 15,12
1,99 1,13 1,64
28,8
1,4
24,9
0,8
23,5
1,5
5
MEAN
SE
13,3
1,3
12,5
1,1
17,7
2,2
18,3
1,7
18,8
2,6
20,6
2,3
26,5
1,7
25,7
2,0
28,4
1,5
6
MEAN
SE
9,1
1,1
14,0
2,0
14,6
1,5
15,1
2,6
16,4
2,4
15,5
2,4
26,7
2,2
22,2
1,7
23,7
2,0
7
MEAN
SE
11,5
1,3
14,8
1,3
21,4
1,5
19,3
1,9
15,7
2,8
20,1
3,5
28,2
2,3
27,0
2,5
29,5
1,9
8
MEAN
SE
14,8
0,9
21,4
1,4
20,2
1,3
18,2
1,2
24,2
2,7
21,2
3,8
19,6
1,5
14,1
1,1
15,1
1,4
9
MEAN
SE
14,9
1,3
21,1
2,0
17,0
1,3
16,5
1,7
22,3
1,5
19,5
2,9
31,9
2,8
29,1
3,8
31,4
3,9
7,3
0,7
11,6
9,4
0,6
15,7
10,9
0,6
16,8
6,8
0,6
16,9
9,0
0,9
20,2
5,9
0,6
17,4
13,1
0,8
23,9
12,1
0,6
21,9
9,2
0,5
22,2
MEAN
SE
Meðaltal staðsetninga 1-9
10
2004
14,0
1,5
2005
12,8
1,1
2006
15,2
2,2
2007
18,3
2,2
2008
12,5
2,3
2009
18,6
3,1
2010
20,8
2,4
21,0
1,4
2011
18,9
2,3
58
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
30,0
Ársvöxtur furu (cm)
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Ár
Mynd 10-2 Meðal ársvöxtur furu (P. contorta) í 9 trjámælingarreitum í Reyðarfirði frá árinu 2003-2011.
Trjámælingarreitur nr. 10 er ekki með.
Engar vísbendingar eru um að álverið hafi neikvæð áhrif á vöxt furu í Reyðarfirði. Ef litið er á
ársmeðaltal flúoríðs í nýsprottnum nálum af furum í Reyðarfirði frá árinu 2008 má sjá að það er
frá 12-23 μg/g, sem er fremur lágt. Lægst var það árið 2008 en hæst 2010 (Mynd 6-24).
Tafla 10-2 Ársvöxtur furu (cm) í 10 mælireitum í Reyðarfirði tímabilin 2003-2011, 2003-2007 (5 ár fyrir
gangsetningu) og 2008-2011 (4 ár eftir gangsetningu) ásamt hlutfallslegri (%) breytingu á
vexti fyrir og eftir gangsetningu álvers.
Mælistaður
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2003-2011
15,6
17,6
16,0
18,8
20,2
17,5
20,8
18,7
22,6
9,5
Fyrir
(2003-2007)
13,9
18,6
15,8
15,4
16,1
13,8
16,5
19,8
18,4
8,7
Eftir
(2008-2011)
17,7
16,3
16,1
23,1
25,3
22,0
26,2
17,5
28,0
10,1
%
21,3
-13,7
2,0
33,4
36,4
37,3
36,8
-13,0
34,3
13,7
Ef skoðuð er hlutfallsleg breyting á vexti fyrir og eftir gangsetningu álvers má sjá að vöxtur hefur
aukist eftir að álver hóf starfsemi á 8 mælistöðum en en minnkað á tveimur þeirra (Tafla 10-2).
Fervikagreining leiddi í ljós að vöxtur var marktækt meiri (P=0,017) á þeim árum sem álver
hefur verið starfrækt (2008-2011) heldur en fyrir (2003-2007). Engar vísbendingar eru um að
tré sem eru staðsett nær álveri vaxi minna á ári heldur en tré sem eru fjær og því breytileiki í
ársvexti einstakra trjáa háður öðrum þáttum.
59
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
11
Fléttureitir á steinum og klöppum
Frá árinu 2005 hafa fléttureitir á steinum og klettum verið ljósmyndaðir árlega í Reyðarfirði.
Dagana 15. og 18. ágúst 2011 voru 47 fléttureitir ljósmyndaðir (sjá Viðauka B, hluta 13). Engar
greinanlegar breytingar voru á milli áranna 2010 og 2011 á þekju fléttna á steinum og klettum.
Mynd 11-1 Fléttureitur í Reyðarfirði 2011.
Ljósmyndir af öllum fléttureitum árið 2011 er að finna á geisladiski sem fylgir þessari skýrslu.
60
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
12
Helstu niðurstöður
12.1
Loftgæði
Meðalhiti á öllum mælistöðvum var 4,5°C og meðalvindhraði 3,3 m/s en var 4,1°C og 4,0 m/s
árið 2010. Sem fyrr eru austan- og vestanáttir ríkjandi á svæðinu.
Svifryk mælist lítið eitt lægra á öllum vöktunarstöðvum miðað við árið 2010. Meðaltal ársins var
6,6 µg/m3 samanborið við 7,3 µg/m3 árið áður. Engin sólarhringsgildi hafa mælst nálægt
heilsuverndarmörkum (50 µg/m3).
Ársmeðaltöl brennisteinstvíoxíðs hafa lækkað á öllum vöktunarstöðvum, ársmeðaltal var 2,6
µg/m3 samanborið við 3,6 μg/m3 árið áður.
Styrkur brennisteinstvíoxíðs fór hvorki yfir
heilsuverndarmörk né gróðurverndarmörk. Hæsta einstaka mæling var 173 µg/m3 á stöð 2 í júlí.
Hæsta klukkustundarmeðaltal var 125,4 µg/m3 á stöð 3 í janúar (heilsuverndarmörk eru 350
µg/m3) og hæsta dagsmeðaltal var á stöð 2 í nóvember, 29,0 µg/m3 (gróðurverndarmörk eru 50
µg/m3).
Ársmeðaltöl fyrir flúoríð í lofti hafa, miðað við árið 2010, lækkað á stöð 2 en voru svipuð á stöð
1, 3 og 4. Heildarmeðaltal ársins var 0,21 µg/m3 samanborið við 0,23 µg/m3 árið áður. Hafa
þarf í huga að bilanir í stöðvunum voru talsvert tíðar á tímabilinu.
Flúor í ryki í lofti var mældur í svifrykssíum og voru litlar sem engar breytingar á milli áranna
2010 og 2011. Heildarmeðaltal var 0,05 μg/m3 samanborið við 0,07 μg/m3 árið áður.
PAH-16 mældist nokkuð lægra á síðasta ári, ef horft er til heildarmeðaltals ársins, sem er 0,11
ng/m3 í stað 0,17 ng/m3 árið 2010.
Sýrustig (pH) í úrkomu lækkar á öllum stöðvum og ársmeðaltöl mælast á bilinu 3,97 til 4,72.
Brennisteinn í úrkomu lækkar á stöðvum 1 og 3, hækkar lítillega á stöð 2 og var óbreyttur á stöð
4. Heildarmeðaltal allra stöðva var óbreytt frá fyrra ári.
Flúor í úrkomu hækkar í öllum stöðvum nema stöð 2 og var heildarmeðaltal lítið eitt hærra en á
fyrra ári.
12.2
Flúoríð
Styrkur flúoríðs í rabarbarastilkum og kartöflum var í öllum tilfellum undir greiningarviðmiðum,
eða <5 μg/g. Styrkurinn í berjum var hæstur 11 μg/g á sýnatökustað næst álverinu. Að öllum
líkindum er þar um að ræða ryk sem sest hefur á berin. Hæstu gildin eru engu að síður langt
innan viðmiðunarmarka.
Styrkur flúoríðs í blöðum rabarbara, bláberjalyngi og í kartöflugrösum á sömu stöðum og af
sömu plöntum reyndist í öllum tilfellum hærri og mældist hæsta gildið 107 μg/g í
rabarbarablöðum. Þetta sýnir að þó styrkur flúoríðs í andrúmslofti og í blöðum plantna sé hár, þá
innihalda ávextir, fræ og rætur mjög lágan styrk flúoríðs. Þau eru örugg til átu. Þessar
niðurstöður eru í samræmi við eldri rannsóknir (Weinstein og Davison, 2004 og Náttúrustofa
Austurlands, 2011, 2010, 2009, 2008). Skynsamlegt er þó að skola ber sem týnd eru innan
þynningarsvæðis álversins.
Þrátt fyrir að styrkur flúoríðs hafi verið breytilegur eftir tegundum þá var dreifingarmynstrið mjög
sambærilegt á milli tegunda og skýrist af ríkjandi vindáttum, nálægð við álver og landslagi.
Vestlægar og norðvestlægar áttir voru ríkjandi í júní en austanáttir í júlí og ágúst árið 2011.
Styrkur flúoríðs í grassýnum var mjög lágur í júní og voru hæstu gildin að mælast vestan við
álverið innan þynningarsvæðis samkvæmt starfsleyfi. Í öllum gróðursýnum mældist styrkur
flúoríðs lægstur í Hólmanesfriðlandi austan við álverið og sunnan fjarðar. Þetta er í samræmi við
fyrri niðurstöður sem og erlendar rannsóknir sem sýnt hafa fram á að styrkur flúoríðs er hæstur
undan ríkjandi vindátt næst mengunarvaldi (Vike og Håbjorg, 1995 og Náttúrustofa Austurlands,
2011, 2010, 2009).
Dreifing flúoríðs í gróðri er í þokkalegu samræmi við loftdreifingarspá sem unnin var fyrir álver í
Reyðarfirði (EarthTech, 2006). Dreifingarspáin fyrir 0,1 μg F/m3 á vaxtartíma gróðurs gerði ráð
fyrir að mörk þessa styrks næðu vestur fyrir þéttbýlið og að fjarðarbotni, en væru aðallega yfir
sjávarfletinum.
61
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
12.3
Áhrif styrks flúoríðs á grasbíta
Meðaltalsstyrkur flúoríðs í grasi á vaxtartíma er notaður sem vísir fyrir búfé, því það verður fyrir
áhrifum af langvarandi neyslu flúoríðs. Styrkur utan þynningarsvæðisins var undir erlendum
viðmiðunarmörkum sem sett eru til verndar búfénaði. Viðmiðunarmörk fyrir viðkvæmustu
grasbíta er 35-40 μg/g fyrir hvert tólf mánaða tímabil. Styrkur á bilinu 40-60 μg/g veldur aukinni
hættu á gaddi, einkum fyrir unga grasbíta með tennur í örum vexti. Styrkur yfir 60 μg/g hefði
víðtækari og alvarlegri áhrif (Weinstein og Davison, 2004).
Meðaltalsstyrkur flúoríðs innan þynningarsvæðis var 30 μg/g, en utan þess 13 μg/g og fór
styrkur flúoríðs á beitarsvæðum og túnum aldrei yfir viðmiðunarmörk fyrir grasbíta. Styrkur
flúoríðs lækkaði milli áranna 2010 og 2011. Því má áætla að lítil sem engin áhrif séu af völdum
flúors á grasbíta. Hins vegar má árétta það að ekki er æskilegt að beita hrossum við Teigagerði
þar sem mælst hafa nokkuð há gildi flúoríðs, t.d. 47 μg/g árið 2010. Þar sem um staðbundna
beit er að ræða þ.e. hrossin eru innan girðingar á takmörkuðu svæði gæti það valdið skaða,
sérstaklega hjá folöldum.
Samkvæmt rannsóknum á samsetningu fæðu hreindýra á Snæfellsöræfum árin 1980-1981 er
hún breytileg eftir svæðum, árstíma og framboði gróðurs. Yfir sumartímann er meirihluti
fæðunnar einkímblöðungar, einkum stinnastör og hlutfall fléttna lágt. Vetrarbeit virðist mótast af
framboði fléttna. Þar sem nóg er af fléttum geta þær verið allt að helmingur fæðunnar. Þá er
mosi allt að 10% af vetrarfæðu hreindýra. Mosar eru líklega ekki bitnir viljandi en þvælast með,
einkum þar sem lítið er af fléttum að vetrarlagi (Kristbjörn Egilsson, 1983).
Nokkrum sinnum sást til hreindýra í Reyðarfirði árið 2011 og voru þau aðallega á Hólmahálsinum
eða við Hólma og í nágrenni álversins en einnig héldu þau sig eitthvað til í Eskifjarðardal og við
Áreyjar samkvæmt dagbók um hagagöngu hreindýra árið 2011 (Náttúrustofa Austurlands, óbirt).
Meðalstyrkur flúoríðs í mosa var yfir viðmiðunarmörkum fyrir nautgripi eða 65 μg/g og rétt við
mörkin í fléttum eða 28 μg/g. Hreindýr bíta á víðfeðmum svæðum þannig að langtíma styrkur
flúoríðs í fæðu þeirra ætti ekki að fara yfir 35-40 μg/g en vert er að fylgjast með styrk flúoríðs í
fæðu þeirra og afla upplýsinga um ferðir þeirra áfram.
12.4
Styrkur flúoríðs í gróðri var lægri árið 2011 en 2010
Ársmeðaltalsgildi flúoríðs í öllum gróðursýnum var lægra árið 2011 en 2010. Marktæk breyting til
lækkunar var á gildi flúoríðs í grassýnum, mosa, laufum reynitrjáa og barrnálum fyrra árs. Önnur
gróðursýni voru með svipuð gildi og árið 2010.
Söfnunartími og veðurfar fyrir sýnatöku gæti haft mikið að segja. Fléttum, mosa og bláberjalyngi
var safnað á sama tíma og farið var í þriðju söfnunarferðina fyrir rabarbara og gras en fyrir þá
sýnasöfnun var nokkuð mikil úrkoma (Viðauki B, hluti 2). Ef rýnt er í meðaltalsgildi flúoríðs í
rabarbara og grasi eftir söfnunarferðum kemur í ljós, að einmitt í þeirri söfnunarferð mældust
lægri gildi en í öðrum söfnunarferðum sumarið 2011. Gildin voru jafnframt lægri en á sama tíma
árið á undan. Niðurstöður úr loftgæðastöðvum sýna einnig að gildi flúoríðs eru mjög lág framan
af sumri en mikil hækkun verður fjórum dögum fyrir fimmtu sýnatökuferðina á grasi og í þeirri
ferð mældist hæsta flúorgildi í bæði rabarbaralaufi og grasi.
Litlar sýnilegar skemmdir af völdum flúoríðs voru á gróðri í Reyðarfirði. Skemmdir sáust þó á
laufum reyniviðar á einum sýnatökustað, á garðaplöntum og trjám við Framnes, innan
þynningarsvæðis og smávægilegar skemmdir sem líktust flúorskemmdum voru greindar í móum í
Reyðarfirði.
12.5
Þungmálmar
Styrkur þungmálma í rabarbara og kartöflum ýmist lækkar eða hækkar á milli áranna 2010 og
2011. Hæstu gildin af kopar, sinki og kadmíum mældust á Teigagerði, en annars var ekkert
einhlítt dreifingarmynstur á þungmálmum. Í flestum tilvikum mælast hæstu gildin í þéttbýlinu á
Reyðarfirði og við Teigagerði.
Styrkur kadmíums í rabarbarastilkum fer í öllum sýnum yfir mörk sem sett eru í reglugerð nr.
265/2010 en styrkur blýs var á eða yfir mörkum í fjórum af átta sýnum í rabarbarastilkum árið
2011. Styrkur kadmíums og blýs var undir viðmiðunarmörkum í kartöflum. Því miður eru ekki til
bakgrunnsgildi fyrir þessa þungmálma í Reyðarfirði.
62
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
12.6
Vatn
Engin vokvetniskolefni (PAH-16) mældust í yfirborðsvatni og drykkjarvatni árið 2011 líkt og árið
2010.
Flúoríð var undir greiningarmörkum (0,05 mgF/L) í öllum vatnsýnum árið 2011. Tölfræðilegur
samanburður á sýrustigi, súlfats (SO4-S), klórs og flúoríðs sýndi að breytingar á milli áranna
2010 og 2011 eru ekki greinanlegar. Hins vegar var styrkur alkalíða í drykkjarvatni marktækt
hærri árið 2011 heldur en 2010 og eru ástæður óljósar.
63
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
13
Lokaorð
Niðurstöður loftgæðamælinga í Reyðarfirði eru nokkuð jákvæðar. Styrkur flestra þátta sem
mældur er svipaður og árið áður eða hefur lækkað.
Til að mynda hafa ársmeðaltöl
brennisteinstvíoxíðs og styrkur PAH-16 efna lækkað. Engar breytingar verða á milli ára á styrk
flúors í ryki og heildarmeðaltal allra stöðva á styrk flúors í lofti er svipaður. Styrkur svifryks í lofti
hefur hins vegar lækkað lítillega. Í úrkomu hefur sýrustig (pH) lækkað ár frá ári, styrkur flúors
hækkað en styrkur brennisteins helst óbreyttur frá fyrra ári.
Litlar sýnilegar skemmdir eru á gróðri í Reyðarfirði og virtist gróður heilbrigður í flestum tilvikum.
Lækkun flúoríðs í gróðursýnum frá 2010 til 2011 er rakin til lágs styrks flúoríðs í lofti sem og
veðurfarslegra þátta eins og vindáttar og úrkomu dagana fyrir sýnatöku. Breytilegur styrkur
flúoríðs í mismunandi tegundum gróðurs verður ekki skýrður öðruvísi en með samspili margra
ólíkra þátta, s.s. upptöku og losun ólíkra tegunda, veðurfarslegum þáttum og tímasetningu
söfnunar. Óljóst er með uppsprettu þungmálma í Reyðarfirði en hæstu gildin af þungmálmum eru
í einhverjum tilvikum að mælast á sýnatökustöðum nálægt álveri en það er ekki einhlítt þannig
að ekki er hægt að rekja há gildi þungmálma beint til álversins. Í ljósi þess að ársmeðaltal blýs
og kadmíums er yfir neysluviðmiðum, er mikilvægt að halda áfram að mæla þungmálma í
grænmeti. Vert er að fylgjast áfram með sýrustigi í vatni, sér í lagi yfirborðsvatni því það hefur
lækkað nokkuð frá bakgrunnsgildum.
64
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
14
Heimildir
Alcoa Fjarðaál (2011). Vöktunaráætlun. Álver Alcoa Fjarðaáls Reyðarfirði. Útbúið fyrir
Umhverfisstofnun. Reyðarfjörður: Alcoa Fjarðaál.
Brougham, K.M. (2011). Óútgefin doktorsritgerð, University of Newcastle, Newcastle.
Davison, A.W. & Weinstein, L.H. (2006). High fluoride contents in rhubarb leaves. Mars 2006. 3.
bls.
Davison, A.W., Erlín Jóhannsdóttir & Kristín Ágústdóttir (2010). External Environmental
Monitoring. Alcoa-Fjarðaál Smelter in Reyðarfjörður. Results of on-going monitoring from
2006 to 2009 and comparison with the baseline survey from 2004 and 2005.
Neskaupstaður: Náttúrustofa Austurlands.
Davison. A.W, Erlín Jóhannsdóttir & Kristín Ágústsdóttir (2009). External Environmental
Monitoring. Fjarðaál-Alcoa Smelter Reyðarfjörður. Summary of activites in 2008 by
Náttúrustofa Austurlands. Neskaupstaður: Náttúrustofa Austurlands.
EarthTech (2006). Assessment of Air Quality Impacts of Emissions from the Alcoa Aluminium
Plant in Reydarfjordur, Iceland.
Erlín Jóhannsdóttir & Kristín Ágústsdóttir (2008). External Environmental Monitoring. FjarðaálAlcoa Smelter Reyðarfjörður. Summary of activites in 2007 by Náttúrustofa Austurlands.
Neskaupstaður: Náttúrustofa Austurlands.
Franzaring, J., Klumpp, A. & Fangmeier, A. (2007). Active biomonitoring of airborne fluoride near
an HF producing factory using standardised grass cultures. Atmospheric Environment, 41 ,
4828–4840.
Guðrún Á. Jónsdóttir, Erlín Emma Jóhannsdóttir & Kristín Ágústsdóttir (2005). Baseline Survey
Report. External Environmental Monitoring – Ecological Survey. Neskaupstaður: Náttúrustofa
Austurlands.
Hörður Kristinsson (2010). Íslenska plöntuhandbókin, blómplöntur og byrkningar (3. útgáfa).
Reykjavík: Mál og menning.
Kristbjörn Egilsson (1983). Fæða og beitilönd íslensku hreindýranna. Reykjavík: Orkustofnun.
Kristín Ágústsdóttir (2011). Álver Alcoa Fjarðaáls. Flúoríð í ,,vetrarheyi”. Neskaupstaður:
Náttúrustofa Austurlands.
Kristín Ágústsdóttir (2007). External Environmental Monitoring. Fjarðaál-Alcoa Smelter
Reyðarfjörður. Summary of NA activites in 2006. Neskaupstaður: Náttúrustofa Austurlands.
Landmælingar Íslands. IS50v kortagrunnur 1:50.000. Útgáfa 1.1 ©Landmælingar Íslands, leyfi
nr. L05040009.
Náttúrufræðistofnun Íslands (1996). Válisti 1. Plöntur. Reykjavík: Náttúrufræðistofnun Íslands.
Náttúrufræðistofnun Íslands (2006). Plöntuvefsjá. Skoðað í febrúar 2011 á
http://vefsja.ni.is/website/plontuvefsja/
Náttúrustofa Austurlands (2011). Hagaganga hreindýra 2011. Óútgefin gögn.
Rannsóknaþjónustan Sýni ehf. Niðurstöður efnagreininga á gróðursýnum og vatnssýnum úr
Reyðarfirði 2011.
Reglugerð um gildistöku reglugerðar framkvæmdastjórnarinnar (EB) nr. 1881/2006 um
hámarksgildi fyrir tiltekin aðskotaefni í matvælum nr. 265/2010.
Reglugerð um neysluvatn nr. 536/2001.
Retec (2006). External Environmental Monitoring Baseline Survey. Fjarðaál Smelter Project.
Reyðarfjörður. IS BECH1-18321-640 45 pp. +Appendices.
Sigurður H. Magnússon & Björn Thomas (2007a). Heavy metals and sulphur in mosses around
the aluminum smelter site in Reyðarfjörður in 2005. Reykjavík: Náttúrufræðistofnun Íslands.
Sigurður H. Magnússon & Björn Thomas (2007b). Heavy metals and sulphur in mosses around
the aluminium smelter in Straumsvík in 2005. Reykjavík: Náttúrufræðistofnun Íslands.
Sigurður Sigurðarson (á.á.). Áhrif eldgosa á dýr. Skoðað í febrúar 2011 á
http://www.mast.is/Uploads/document/yd_eydublod/ahrif_eldgosa_a_dyr.pdf
65
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Umhverfisstofnun (2010). Starfsleyfi fyrir álver Alcoa Fjarðaáls sf., Hrauni 1 í Reyðarfirði. kt.
5203034210. Skoðað í febrúar 2012 á
http://www.ust.is/library/Skrar/Atvinnulif/Starfsleyfi/Starfsleyfiigildi/alver/Alcoa_Fjardaal_2026.pdf
Vike, E. (1999). Air-pollutant dispersal patterns and vegetation damage in the vicinity of three
aluminum smelters in Norway. The Science of the Total Environment, 236, 75-90.
Vike, E. (2005). Uptake, Deposition and Wash Off of Fluoride and Aluminium in Plant Foliage in
the Vicinity of an Aluminium Smelter in Norway. Water, Air, & Soil Pollution, 160 (1-4), 145159.
Vike, E. & Håbjørg, A. (1995). Variation in fluoride content and leaf injury on plants associated
with three aluminum smelters in Norway. The Science of the Total Environment, 163, 25-34.
Weinstein, L. H. & Davison, A. W. (2004). Fluorides in the Environment. Wallingford, UK: CABI
publishing.
Weinstein, L.H. (1983). Effects of Fluorides on Plants and Plant Communities: An Overview. Í:
Shupe, J.L., Peterson, H.B. & Leone, N.C. (ritstj.), Fluorides: Effects on Vegetation, Animals,
and Humans (bls. 61-82). Salt Lake City, Utah: Paragon Press.
66
Alcoa Fjarðaál
Umhverfisvöktun 2011
Viðaukar
Viðauki A - Viðaukar við skýrslu um loftgæði (Snorri Þórisson, 2012)
Viðauki B - Viðaukar við skýrslu Náttúrustofu Austurlands (Erlín Emma Jóhannsdóttir,
Kristín Ágústsdóttir og Alan W. Davison, 2012)
67
Viðauki A - Viðaukar við skýrslu um loftgæði (Snorri Þórisson, 2012)
Viðauki B - Viðaukar við skýrslu Náttúrustofu Austurlands (Erlín Emma
Jóhannsdóttir, Kristín Ágústsdóttir og Alan W. Davison, 2012)